د ایران د بشري حقونو غیردولتي سازمان وايي، له کله چې څه کم درې کاله مخکې طالبانو پر افغانستان ولکه ټینګه کړې، په ایران کې د افغان وګړو اعدامونه زیات شوي دي.
په ناروې کې د ایران د بشري حقونو غیردولتي بنسټ په تېرو درېیو کلونو کې چې طالبانو پر افغانستان ولکه ټینګه کړې په ایران کې د افغان وګړو د اعدامونو زیاتېدو خبر ورکړ.
په ایران کې چې قضايي سیستم یې د شفافیت په نه درلودلو تورن شوی، په ګڼو مواردو کې په بېلابېلو جرمونو تورن افغان وګړي د مدافع وکیل له لرلو هم محروم وي.
د ایران د بشري حقونو غیردولتي بنسټ (IHR) مشر محمود امیري مقدم د چهارشنبې په ورځ له ازادي راډیو سره په خبرو کې وویل، د روان میلادي کال په لومړیو پنځو میاشتو کې د اعدام شویو افغانانو شمېر د تېر کال د همدې مودې پر تله ۵۰ سلنه زیاتوالی ښيي.
امیري وايي: "له کله چې طالبانو واک اخیستی، اعدامونه زیات شوي او د سږ کال په لومړیو پنځو میاشتو کې د تېر کال د همدې مودې پر تله د افغانانو اعدامونه دوه برابره زیات وو."
مقدم وايي، د روان میلادي کال په لومړیو پنځو میاشتو کې لږ تر لږه ۱۳ افغانان اعدام شوي چې ۶ کسان یې د عمدي قتل په تور او پاتې ۷ کسان د مخدره موادو په کار و بار تورن وو.
د ده په وینا، افغان وګړي په ایران کې د ټولنې تر ټولو زیانګالی قشر ګڼل کېږي چې تر ډېره د ایران د قضايي قوې د یواړخیزو پرېکړو ښکار کېږي.
د ایران د بشري حقونو غیردولتي بنسټ د مشر محمود امیري مقدم وینا، په ځینو مواردو کې بېګناه افغانان هم اعدام شوي چې چا یې ناره نه ده اورېدلې، هغه د ننګرهار د یوه اوسېدونکي مثال ورکړ او ویې ویل: "یو کس چې په سلواغې/ دلوې میاشت کې اعدام شو، اشرف کرم الله نومېده چې ۳۶ کلن او د جلال اباد اوسېدونکی و. دی د عمدي وژنې په تور قصاص او اعدام شو، حال دا چې اشرف په یوه عمومي شخړه کې غوښتل منځګړیتوب وکړي. د شخړې په وخت کې یوه تن په چړې حمله وکړه او د بل کس د قتل سبب شو. خو اشرف چې بېګناه و، د قتل په تور نیول کېږي او په اعدام محکومېږي."
د ایران د بشري حقونو غیردولتي بنسټ مشر محمود امیري مقدم وايي، د اشرف پلار چې په ایران کې هټیوال و، په ۱۳۸۸لمریز کال کې د مخدره موادو د لرلو په تور په اصفهان زندان کې اعدام شوی، چې هغه هم بېګناه و.
د ده په وینا، هغه د ترکاریو په یوه مغازه کې کار کاوه، خو د مغازې خاوند مخدره مواد درلودل، کله چې پولیس راغلل د اشرف پلار یې د ښیښې په نوم د ۹۰۰ ګرامه مخدره موادو د لرلو په تور ونیوه او اعدام یې کړ.
مقدم وايي، زیات تورن افغانان د وکیل د ګمارلو وس نه لري، یوازې پر کاغذ مدافع وکیل لري، خو په واقعیت کې نه.
د ده په وینا، د افغان بندیانو او اعدام شویو کسانو په باب زیات وخت اطلاعات له رسنیو او نورو بنسټونو سره نه شریکېږي.
د ایران د عدلیې وزارت مرستیال او د بندیانو د لېږد د کمېټې مشر عسکر جلالیان د غبرګولي یا جوزا پر ۲۳مه ویلي وو، دا مهال په ایران کې ۸زره بهرنیان بندیان دي چې ډېری یې افغانان دي، خو د طالبانو حکومت تېر کال ویلي وو چې په ایران کې د افغان بندیانو شمېر ۷زرو ته رسېږي.
د راپورونو له مخې د کابل او تهران ترمنځ د ١٣٨٥ کال د موافقې له مخې د ایران حکومت تېر کال شاوخوا ۸۵۰ افغان بندیان د طالبانو حکومت ته وسپارل.
تېر کال د طالبانو د زندانونو چارو د تنظیم ادارې سرپرست محمد یوسف مستري ایراني رسنیو ته ویلي وو، د ایران مقاماتو د طالبانو له چارواکو سره په کتنه کې د ۲۵۰ افغان زندانیانو د اعدام حکم په زنداني کېدو اړولی دی.
په تېره مرغومي یا جدي میاشت کې د ایران د قضائیه قوې د نړیوالو چارو مرستیال کاظم غریب ابادي د یوه هیئت په مشرۍ کابل ته سفر وکړ چې د طالبانو له چارواکو سره یې د افغان بندیانو پر برخلیک خبرې وکړي.
که څه هم د نړۍ د نورو هېوادونو په څېر ایران هم د طالبانو سرپرست حکومت په رسمیت نه دی پېژندلی، خو ایران د ګوتو په شمېر هغو هېوادونو دی چې د طالبانو ډیپلوماتان یې منلي دي.
