راروانه سهشنبې (د نوامبر پنځمه) په متحدایالتونو کې د ولسمشرۍ انتخابات ترسره کېږي.
په تېرو څه باندې دوو لسیزو کې دا لومړی ځل دی چې د امریکا په انتخاباتو کې د افغانستان څرک نه لیدل کېږي.
پهداسې حال کې چې د امریکا د ولسمشرۍ انتخابات د نوامبر په پنځمه نېټه په مخکې دي، دا پوښتنه بیا مهمه شوې چې افغانستان به د امریکا د انتخاباتو او له انتخاباتو وروسته حکومت لپاره څومره مهم وي.
د امریکا په سږنیو انتخاباتي کمپاینونو کې د افغانستان یادونه یوازې پهدې پورې محدوده ده چې جمهوریپال ګوند د ۲۰۲۱ کال په اګست میاشت کې له افغانستانه د امریکايي ځواکونو د وتلو پرمهال د ګډوډیو مسوولیت د واکمن ډیموکرات ګوند غاړې ته اچوي او ډیموکرات چارواکي له طالبانو سره د دوحې د تړون په خاطر چې په پایله کې یې امریکايي ځواکونه له افغانستانه ووتل او طالبان واکمن شول، جمهوریپال ګوند مسوول بولي.
ډېری شنونکي پهدې باور دي چې افغانستان نور نو د امریکا د بهرنۍ پالیسۍ په لومړیتوبونو کې نهدی، ځکه د دوی په باور ډېره پاملرنه یې د اوکراین او منځني ختیځ جګړو ته اوښتې ده.
پهدې اړه د برلین د کلتوري ډیپلوماسۍ د پوهنتون استاد محمد اسحق اتمر ازادي راډيو ته وویل: "اوسمهال د امریکا د راتلونکي ولسمشر لپاره اولویتونه د نړۍ ډېر لانجمن یا په اصطلاح تاوده ټکي د اوکراین جګړه ده، د منځني ختیځ حالات او همداراز دایران او اسراییلو ترمنځ لانجې دي. زه فکر کوم چې د افغانستان مسئله د اوس لپاره د دوی په مهمو لومړیتوبونو کې نه راځي."
د امنیتي چارو پوه اسحاق اتمر
د واشنګټن د دفاعي پوهنتون مخکښ استاد علياحمد جلالي هم پهدې باور دی چې د امریکا په سږنیو انتخاباتو کې افغانستان ډېر مهم نه و، نو ځکه فکر کوي چې د انتخاباتو نتایج به کوم لوی بدلون رانهولي.
نوموړی وايي: "د امریکا په انتخاباتو کې بهرنۍ پالیسي ډېرې مطرح نهدي او ډېر کورني مسایل پهکې مهم دي او افغانستان خو اصلا پهکې یاد شوی هم نهدی. نو ځکه که یې هر یو وګټي، ګومان نهکوم د افغانستان په برخه کې کوم لوی بدلون راشي ځکه چې په امریکا کې اوس ډېره مهمه مسئله د لویو قدرتونو د رقابت مسئله ده او پر وړو مسایلو ډېره پانګونه نهکېږي."
د کلیفورنیا د دولتي پوهنتون د سیاسي علومو د پوهنځي استاد زمان ستانیزی تر دې هم تیاره راتلونکې ترسیموي او وايي، افغانستان د امریکا د انتخاباتو په حاشیه کې پاتې دی.
ښاغلی ستانیزی اټکل کوي چې د متحدایالتونو په راتلونکو پالیسیو کې به هم د افغانستان لپاره ډېر لوی ځای نهوي.
"د جمهوریپالو او ډیموکراتانو ترمنځ په خارجي سیاست کې هومره توپیر نهشته نو ځکه د افغانستان موضوع ډېره په حاشیه کې پاتې ده.زمان ستانيزی
هغه وويل: "د جمهوریپالو او ډیموکراتانو ترمنځ په خارجي سیاست کې هومره توپیر نهشته نو ځکه د افغانستان موضوع ډېره په حاشیه کې پاتې ده. زه فکر کوم یوازې په هغه صورت کې به د افغانستان موضوع د امریکایانو لپاره بېرته مهمه شي چې د اوکراین لانجه حل شي ځکه د اوکراین مسئله د دې سبب شوه چې امریکایان د دوحې د موافقې په پایله کې له افغانستانه ووځي خو څرنګه چې وینو د اوکراین موضوع د حل کېدو خوا ته نهده روانه."
د ۲۰۲۱ کال په اګست کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته د طالبانو د حکومت او امریکا د اړیکو څرنګوالی ډېر واضح نهدی.
امریکا له یوې خوا د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان سره مالي مرسته کوي خو له بلې خوا یې د افغانستان څه باندې شپږ میلیارد ډالر شتمني کنګل کړې او د بشري حقونو د سرغړونو، په تېره د نجونو او ښځو پر تعلیم او کار د محدودیتونو له کبله پر طالبانو پرلهپسې انتقادونه کوي.
ایا د امریکا دا پالیسي به د انتخاباتو له پای ته رسېدو وروسته هم دوام وکړي؟
ښاغلی ستانیزی خبرداری ورکوي چې که طالبان پر خپلو پالیسو له سره غور ونهکړي، نو ښايي د افغانستان راتلونکې ډېره روښانه نهوي.
نوموړی وايي: "د افغانستان کورنی سیاست د طالبانو تر مطلق انحصار لاندې دی او له بدهمرغه څرنګه چې ښکاري تر اوسه خو څه نهدي شوي خو امکان لري چې اوسنی حالت تر ډېره داسې پاتې نهشي. که طالبان له اوسنیو شرایطو ګټه پورته نهکړي، د ملت خوا ته وانهوړي او پر خلکو او ولس اتکا ونهکړي نو بیا به نور خلک راشي او ولس به ترې خپلې خوا ته بوځي او د طالبانو پرضد به یې وکاروي. یعنې افغانستان ډېرې امېدواروونکې ورځې په مخکې نهلري."
د طالبانو چارواکو د ۲۰۲۰ کال په فبروري کې له متحدایالتونو سره د دوحې د تړون د لاسلیک پرمهال د نورو ژمنو ترڅنګ دا هم منلې وه چې، په افغانستان کې به نړیوالو تروریستي ډلو ته د فعالیت اجازه نه ورکول کېږي.
په دې اړه نور: سبرینا سېنګ: امریکا په سیمه او افغانستان کې د القاعده ګواښونه جدي ګڼيخو څرنګه چې ادعا کېږي له څو کلونو راهیسې له شلو زیاتې نړیوالې تروریستي ډلې چې ځینې یې د امریکا په تور لېست کې شاملې دي، لاهم هلته فعالیت کوي.
ایا له انتخاباتو وروسته د متحدایالتونو نوی حکومت به په افغانستان کې د دې تروریستي ډلو ځپلو ته زړه ښه کړي؟
ولسمشر جوبایډن له افغانستانه د امریکايي ځواکونو تر ایستلو وروسته په ډاګه وویل چې متحدایالات به بیا هم په افغانستان کې د تروریستي ډلو ځپلو ته دوام ورکړي.
پهدې ترڅ کې امریکايي پوځي چارواکي له افق څخه د هوايي حملو یا اوور هرایزن عملیاتو یادونه کوي.
"د افغانستان حالات د امریکا په سیاستونو کې یو خاص ځای لري.اسحاق اتمر
د روان کال په زمري میاشت کې د امریکا د دفاع وزارت یا پنټاګون ویاند جنرال پاتریک رایډر وویل، د افغانستان پشان هېوادونو کې داعش ډله بیا وده کولای شي.
جنرال رایډر دې پوښتنې ته چې متحدایالات له افغانستانه تر وتلو وروسته په تېرو څه باندې درې کلو کې تر کومه حده د داعش ډلې پر خراسان څانګې څارنهلري او پهدې اړه به یې اقدامات څه وي؟ په ځواب کې وویل، که د امریکا ګټو ته کوم ګواښ پېښ شي نو دوی به یې پر وړاندې لازم اقدامات ترسره کړي.
ایا دا ګواښ به د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان لپاره سرخوږی جوړ نهکړي؟
د دې پوښتنې په ځواب کې ښاغلی اتمر وايي: "د افغانستان حالات د امریکا په سیاستونو کې یو خاص ځای لري. پهدې معنا چې امریکایان اوس هم د هغو ترهګرو ډلو په تعقیب کې دي چې ویل کېږي په سیمه کې فعالې دي، لکه القاعده، داعش او نورې ډلې. امریکا تل پهدې هڅه کې ده چې دا ډلې تعقیب کړي که چېرته دوی په سیمه او نړۍ کې د امریکا ګټو ته خطر پېښ کړي نو مرکزونه به یې په نښه کړي."
ښاغلی اتمر زیاتوي چې د افغانستان فضا د امریکا د پوځ تر کنټرول لاندې ده او هر هغه حرکت څاري چې د دوی په نظر په سیمه کې د امریکا امنیت له خطر سره مخامخ کولای شي.
خو ښاغلی جلالي پهدې نظر دی چې د امریکا انتخابات چې هر ګوند وګټي نو د خپلو سیمهيیزو شریکانو په مرسته به اجازه ورنهکړي چې وضعیت تر هومره حساس پړاو پورې ورسېږي.
نوموړی وايي: "هر یو چې یې وګټي، د خپلو منافعو د خوندي ساتلو لپاره به په افغانستان کې د درېیمګړو هېوادونو لکه د قطر او نورو له لارې هڅه وکړي چې په افغانستان کې داسې شرایط رامنځته نهشي چې د امریکا ګټې په خطر کې ولوېږي."
د دفاعي چارو شنونکی او د امریکا په ملي دفاع پوهنتون کې استاد علي احمد جلالي
د څارونکو په نظر که څه هم د امریکا پاملرنه افغانستان ته ډېره کمه شوې ده، خو دا پهدې معنا نهده چې امریکایان به په افغانستان یا بل هر هېواد کې د امریکا پر ضد اقداماتو ته اجازه ورکړي.
د ۲۰۲۲م کال په جولای میاشت کې د القاعده شبکې مشر ایمنالظواهري په کابل کې د امریکا په یوه هوايي حمله کې ووژل شو.
همداراز د راپورونو لهمخې د افغانستان په بېلابېلو سیمو کې کله ناکله د امریکا د اکتشافي بېپیلوټه الوتکو د ګزمو راپورونه هم ورکول کېږي.
د افغانستان لپاره د امریکا پالیسي په تېرو درې کلونو کې همدومره مختصره ده، خو کله چې د جنوري په ۲۱مه د امریکا نوی ولسمشر یا ولسمشره ملت ته خپله لومړنۍ وینا اوروي، نو ښايي روښانه شي چې ایا د افغانستان لپاره د امریکا نوې اوږدمهاله پالیسي بدلېږي او که به په همدې حال پاتې شي.