د روغتیا نړیوال سازمان (WHO) وايي چې په افغانستان کې د نري رنځ پر وړاندې د مبارزې ملاتړ کوي.

دې سازمان نن دوشنبه، د مارچ ۲۴مه، د نري رنځ د نړیوالې ورځې په مناسبت په خپلې ایکس پاڼه کې لیکلي چې دوی د خپلو شریکانو سره نږدې نه کار کوي ترڅو د دې وژونکې ناروغۍ څخه اغیزمن شوي هر فرد، کورنۍ او ټولنې ته ورسیږي.

د روغتیا نړیوال سازمان په وینا، دا سازمان به په افغانستان کې د نري رنځ سره د مبارزې ملاتړ ته د اړینو تخنیکي ملاتړ په ورکولو سره دوام ورکړي.

اوس مهال، په افغانستان کې پرنري رنځ د اخته ناروغانو کره شمېره معلومه نه ده، خو د روغتیا نړیوال سازمان په خپله ویب پاڼه کې د ۲۰۱۷ کال لپاره شمېرې خپرې کړې دي، چې له مخې یې په افغانستان کې د نري رنځ له ۴۷۰۰۰ څخه زیاتې پېښې ثبت کړې دي.

سږ کال د نري رنځ نړیواله ورځ د "هو، موږ کولی شو د ژمنې، پانګونې او عمل سره نری رنځ پای ته ورسوو" تر شعار لاندې نمانځل کیږي.

په اوکراین کې موزیمونو خپلې هڅې ګړندۍ کړې دي څو د روسیې له بمبارۍ څخه د هیواد کلتوري میراث خوندي کړي.

د اوکراین د کلتوري کارګرانو د اتحادیې مشره، اولها ساهایداک وايي چې د تاریخي او کلتوري اثارو لرونکي موزیمونه هڅه کوي چې ارزښتناک توګي د هیواد خوندي سیمو ته انتقال کړي.

هغه د مثال په توګه په اوډیسا کې د برسټل هوټل برید ته اشاره وکړه او ویې ویل، پر هوټل باندې د روسیې هوايي برید د ادبیاتو موزیم او د موسیقۍ د ترویج سازمان ته هم زیان ورساوه.

په زاپوریژیا سیمه کې، چې تر یوې اندازې پورې د روسیې تر کنټرول لاندې ده، د موزیم چارواکي هڅه کوي هغه شیان وژغوري چې د اوکراین هویت استازیتوب کوي.

د موزیم مشره ویکتوریا ووډوپیان وايي، دوی پریکړه کړې چې دودیزې ګلدوزۍ شوي جامې او دستمالونه چې "ویشیوانکا" نومیږي له موزیم څخه خوندي ځاې ته انتقال کړي.

د بخښنې نړیوال سازمان وايي، د پاکستان لخوا د افغان کډوالو په زوره ایستلو پلان د نړیوالو بشري حقونو څخه ښکاره سرغړونه ده او اسلام اباد باید په دې موضوع له سره غور وکړي.

دې سازمان په یوه اعلامیه کې چې د چهارشنبې په ورځ یې پر خپلې ویب پاڼې خپره کړي ویلي، د پاکستان له خوا د افغان کډوالو ګواښل غیر عادلانه دي او یوازې هغه کډوال اغیزمنوي چې له کلونو راهیسې له خپلو حقونو څخه بې برخې دي او له سختو شرایطو یې هلته پناه وړی ده.

د پاکستان حکومت د اسلام اباد او راولپنډۍ ښارونو څخه د افغان کډوالو د وتلو لپاره د مارچ ۳۱مه وروستۍ نیټه ټاکلې ده، چې پنځه نورې ورځې یې هم پاتې دي.

د بخښنې نړیوال سازمان له پاکستان څخه وغوښتل چې ژر تر ژره دا پریکړه بیرته واخلي او د افغان کډوالو حقونه تر پښو لاندې نه کړي.

بیجینګ او اسلام اباد په ګډه په پاکستان کې د چینایي اتباعو د ساتنې لپاره د امنیتي تدابیرو په اړه کار پیل کړی دی.

د رویټرز خبري اژانس د راپور له مخې، په چین کې د پاکستان سفیر خلیل هاشمي د چهارشنبې په ورځ، د (اپریل په ۲۶مه) د چین په هاینان ولایت کې د بائو اقتصادي غونډې په څنډه کې خبریالانو ته وویل، په پاکستان کې د چینايي کارکونکو ساتنه د پاکستان ملي مسولیت دی او اسلام اباد په دې برخه کې هر ممکنه هڅه کوي.

هغه وويل، دواړه هېوادونه د معلوماتو د شريکولو په برخه کې له نږدې کار کوي څو ډاډ ترلاسه شي چې په پاکستان کې چينايي اتباع خوندي دي.

د ۲۰۲۴ کال د اکتوبر په میاشت کې د کراچۍ هوايي ډګر ته نږدې په یوه چاودنه کې دوه چینایي اتباع ووژل شول.

تر دې مخکې، د همدې کال په مارچ میاشت کې په خیبر پښتونخوا ایالت کې د بریدګرو په یوه برید کې پنځه نور چینایان او د هغوی پاکستانی موټر چلوونکی ووژل شول.

له دې مرګونی بریدونو وروسته، بیجینګ پر اسلام اباد فشار راوړه چې د چینایي اتباعو د ساتنې لپاره جدي امنیتي تدابیر ونیسي.

د طالبانو د حکومت د بهرنیو چارو وزارت وايي چې په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د سرمنشي ځانګړې استازې او د دغه سازمان د پلاوي مشرې روزا اتونبایوا د طالبانو د بهرنیو چارو له سرپرست وزیر امیرخان متقي سره په کتنه کې ویلي، ملګري ملتونه په افغانستان کې د بانکدارۍ او خصوصي سکتور د ننګونو د هواري لپاره هڅې کوي.

د دغه وزارت د وياند مرستيال حافظ ضياء احمد د سلواغې په ٦مه، په خپله ایکس پاڼه کې د یادې غونډې يو انځور په خپرولو سره ليکلي، دواړو لورو د نشه يي توکو پر وړاندې د مبارزې په اړه هم خبرې کړې دي.

ښاغلي ضیا احمد د امیر خان متقي له قوله وویلی "که د طالبانو نظرونو ته درناوی وشي، دوی به په مختلفو سکتورونو کې له ملګرو ملتونو سره همکاري وکړي. "

دغه راز ويل شوي چې مېرمن اتونبايوا د ملګرو ملتونو د امنيت شورا په وروستۍ غونډه کې د خپلو خبرو او په افغانستان کې د يوناما د ماموريت د غځولو په اړه معلومات ورکړل.

یونما تر اوسه د دې غونډې په اړه څه نه دي ویلي.

د روانې میاشتې په ۲۷مه د ملګرو ملتونو امنیت شورا په افغانستان کې د یوناما د دفتر ماموریت د یوه بل کال لپاره وغځاوه.

طالبانو د دغه عمل په غبرګون کې له یوناما څخه وغوښتل چې د افغانستان او نورو هېوادونو ترمنځ د اړیکو پیاوړتیا ته پام وکړي.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو مرستندویه پلاوي (یوناما) په افغانستان کې د څلورم پرله پسې کال لپاره له شپږم ټولګي څخه پورته د نجونو پر زده کړو د بندیز په اړه ژوره خواشیني څرګنده کړې او ویلي یې دي چې طالبان د افغانانو غوښتنې له پامه غورځوي.

یوناما د چهارشنبې په ورځ د (وری په ۶)مه په خپله وېب پاڼه کې د روزا اوتونبایوا په حواله لیکلي، د طالبانو له خوا د نجونو پر زده کړو بندیز به د افغانستان بشري او اقتصادي وضعیت نور هم کړکېچن کړي.

د میرمن اوتونبایوا په وینا، د نجونو پر زده کړو بندیز نه یوازې د دوی پر راتلونکي بلکې د ټولو افغانانو پر سولې او هوساینې هم منفي اغیزه کوي.

د یوناما په خبرپاڼه کې دا هم ویل شوي چې له شپږم ټولګي څخه پورته د نجونو زده کوونکو پر مخ د ښوونځیو د دروازو تړل له نړیوالې ټولنې څخه د افغانستان د انزوا یو له اصلي لاملونو څخه دی.

طالبانو په ۲۰۲۱ کال کې واک ته تر بیا ځلې رسېدو سم دستي وروسته له شپږمو ټولګیو پورته نجونې له زده کړو منع کړې.

د ملګرو ملتونو د ماشومانو د وجهي صندوق یا یونیسف د معلوماتو له مخې، په افغانستان کې د نجونو پر زده کړو بندیز له ۲ میلیونو څخه زیاتې افغان نجونې اغیزمنې کړي او سږ کال ۴۰۰ زره نوري نجونې هم له دې ډلې سره یوځای شوې دي.

د دې سازمان په وینا، که چیرې په افغانستان کې د نجونو پر زده کړې بندیز تر ۲۰۳۰ کال پورې دوام وکړي، نو له څلورو ملیونو څخه ډیرې نجونې به اغیزمنې شي.

ترکي چارواکو پر هر ډول لاريونونو بنديز د حمل تر ۱۲ مې وغځاوه.

دا په داسې حال کې ده چې له تېرې چهارشنبې راهیسې د ترکیې په بېلابېلو ښارونو کې پراخ لاریونونه روان دي.

د دغو لاریونونه د استانبول د ښاروال او د دغه هېواد د ولسمشر رجب طیب اردوغان د اصلي سیاسي سیال اکرم امام اوغلو د نیولو له امله دي،چې تېره چهارشنبه د اداري فساد په تور ونیول شو.

د رویټرز خبري اژانس د راپور له مخې، د دې لاریونونړ په ترڅ کې په ټوله ترکیه کې د ۹ خبریالانو په ګډون تر ۱۱۰۰ ډېر کسان نیول شوي دي.

د ترکیې ولسمشر رجب طیب اردوغان تېره ورځ دغه لاریونونه "له تاوتریخجن” بللي دي.

په ورته وخت کې د اروپايي ټولنې شورا د لاریونوالو په وړاندې د ترکیې د پولیسو د اقداماتو په اړه اندیښنه څرګنده کړې او ویلي یې دي چې لهلاریونوالو سره یې د تاوتریخوالي راپورونه ترلاسه کړي دي.

د ملګرو ملتونو د ماشومانو وجهي صندوق (یونیسف) وایي تېر کال په ټول افغانستان کې تر پنځو کلونو کم عمرو ۱۱،۶ میلیونه ماشومانو ته د پولیو ضدواکیسنونه شوي دي.

په افغانستان کې د یونیسف مشر ډاکتر تاج الدین اویوالې د سه شنبې په ورځ په خپله ایکس پاڼه ولیکلي، لا هم په دغه هېواد کې د پولیو یاماشومانو د ګوزڼ د ختمولو لپاره مبارزه پای ته نه ده رسېدلې او نور کار ته اړتیا ده.

نوموړي هیله څرګنده کړې چې په افغانستان کې هر ماشوم د پولیو ضد واکسین ورسېږي تر څو په ټکو یې دا واکسینونه افغان ماشومان له یادویروسه وساتي.

خو د ملګرو ملتونو دا چارواکی داسې وخت ټولو ماشومانو ته د واکسین پر رسېدو ټینګار کوي چې د طالبانو حکومت د نویو مقرراتو له مخې، پهدې وروستیو کې یې په دې هېواد د پولیو ضد د واکسینو د تطبیق کمپاین له کور په کوره، سیمي په سیمې او جومات په جومات ته بدل شوی دی.

وړاندې ګڼو کورنیو ازادي راډیو سره خبرو کې اندېښنې او شکایتونه مطرح کړي چې د دې کمپاینونو د څرنګوالي د بدلون له امله یې ماشومان لهواکسینونو پاتې شوي دي.

افغانستان او پاکستان د نړۍ دوه هېوادونه دي چې لا هم په کې د ماشومانو د ګوزڼ (پولیو) ویروس په کې پای ته نه دی رسېدلی.

د طالبانو د حکومت د ترانسپورټ او هوایي چلند وزارت نن چهارشنبه(د مارچ په ۲۶مه) د افغانستان په ۲۹ ولایتونو کې د شدیدو ورښتونوخبرداری ورکړی دی.

د دغه وزارت د هوا پېژندنې ریاست د سه شنبې په ورځ په خپله ایکس پاڼه خپور کړي بیان کې ویلي چې په بدخشان، تخار، کندز، بغلان، کونړ،بلخ، پروان، پنجشېر، کاپیسا، کابل، لوګر، پکتیا، نورستان، لغمان، ننګرهار، خوست، پکتیکا، زابل، روزګان، دایکنډي، غور، بادغیس، سرپل،بامیان، میدان وردګ، غزني، سمنګان، جوزجان او فاریاب ولایتونو کې د سالنګونو په ګډون د واورې، تېز باران، بادونو او سېلابونو اټکل شوی دی.

د یادونې ده چې دا شدید ورښتونه د سه شنبې له ورځې پیل شوي چې د پلازمېنې کابل په ګډون په ځینو ولایتونو کې یې له امله سېلابونه همراوتلي دي.

د طالبانو د حکومت یاد وزارت داسې وخت د دې شدیدو ورښتونو خبرداری ورکوي چې د افغانستان اکثریته ولایتونه لا هم ساړه او خلک یې د بداقتصادي وضعیت له امله بېړنیو بشري مرستو ته اړمن دي.

د سوریې لپاره د ملګروملتونو ځانګړی استازی وايي، سوریه پر داسې یوه دوه لارې ولاړه ده چې یا به بېرته د تشدد خوا ته ځي یا د سولې پر لور.

ګېیر پیدیرسن پرون د ملګروملتونو امنیت شورا ته په وینا کې وویل په سوریه کې به یا بیا جګړې پیل شي او یا به د ټولو اړخونو په ګډون د هوساینې پر لور ولاړه شي او د څو لسیزو کړکېچ به یې پای ته ورسېږي.

ښاغلي پیدیرسن زیاته کړه چې د کړکېچ، انقطاب او د سوریې پر ملي حاکمیت د تېري وضعیت ته باید اجازه ورنه کړل شي. د هغه په وینا د هوساینې پر لور د سوریې خوځېدل ممکن دي خو د سوریې د مشرانو سمو پرېکړو او د نړیوالو ملاتړ ته اړتیا لري.

د سوریې ۱۳ کلنه کورنۍ جګړه په تېره ډسمبر میاشت کې د هیات تحریر شام ډلې په مشرۍ د وسله والو د ناڅاپي عملیاتو په نتیجه کې پای ته ورسېده او له دې سره د اسد د کورنۍ څه باندې پنځوس کلنه واکمني پای ته ورسېده، خو په دې وروستیو کې د واکمن نظام او د اسد رژیم ته د وفادارو ځواکونو ترمنځ په نښتو کې سلګونه ملکي وګړي ووژل شول چې تر ډېره د اسد د کورنۍ له اړوند علوي اقلیت سره تړلي دي.

د امریکا د کانګرس لسګونه غړو له ولسمشر ډونالډټرمپ څخه غوښتي دي څو د امریکا د نړیوالو رسنیو ادارې USAGM د بندولو حکم بېرته واخلي. دا وکیلان استدلال کوي چې دا اقدام به آزادي راډیو او څو نورې رسنۍ زیانمنې او یوازې د امریکا دښمنان لکه روسیه، چین، ایران او شمالي کوریا خوشاله کړي.

په یوه لیک کې چې د کانګرس له ۴۰ ډېرو غړو لاسلیک کړی ویل شوي دي چې د USAGM بندېدل به په نړۍ کې د امریکا اعتبار او نړیوال دریځ ته زیان واړوي.

په لیک کې راغلي دي چې که دا اداره بنده شي، نو له هاوانا نیولې تر کاراکاس، مینسک او تهران پورې په هغو ټولنو کې چې د رسنیو پر آزادۍ محدودیتونه لګېدلي، میلیونونه خلک به معلوماتو ته له لاسرسي بې برخې شي.

د کانګرس دې غړو ویلي چې له ولسمشر ټرمپ څخه په کلکه غواړي څو خپل اجرایي فرمان بېرته واخلي او دا خبره یقیني کړي چې د USAGM او د هغې د ټولو اړوندو شبکو فعالیت دوام کوي.

د آزادې اروپا، آزادي راډیو هم له څو لسیزو راهیسې د USAGM په چوکاټ کې خپرونې کوي. د افغانستان لپاره د دې راډیو خپرونې د ۲۰۰۲ کال د جنوري په ۳۰مه نېټه پیل شوې.