په افغانستان کې د ملګرو ملتونو سیاسي استازولۍ په دوبۍ کې د اقلیمي بدلون په باب د رابلل شوې غونډې له برخه‌والو د دې نړیوالې ستونزې پر وړاندې د مبارزې لپاره له پوهاوي د عمل پر لوري د حرکت غوښتنه کړې ده.

دغې ادارې نن په یه اعلامیه کې ویلي، اقلیمي بدلونونو او فشارونو د میلیونونو افغانانو ورځنی ژوند اغېزمن کړی دی.

د یوناما د اعلامیې له مخې، 'افغانستان د اقلیمي بدلون له اغېزو څخه د لسو تر ټولو زیانګالو او لږو چمتو هیوادونو په ډله کې دی.'

د یوناما د معلوماتو له مخې نږدې ۲۰ میلیونه افغانان د پرله پسې درېیم کال وچکالۍ، اقتصادي ستونزو، وروستیو ویجاړوونکو زلزلو او نورو طبیعي پېښو له امله د خوراکي توکو د نه خوندیتوب له بېړني یا بحراني وضعیت سره مخامخ دی.

د هرات ولایت په جبرئیل ښارګوټي کې د نامعلومو وسله‌والو د ډزو په نتیجه کې د دوو دیني عالمانو په ګډون ۶ کسان وژلي دي.

د افغانستان محلي رسنیو راپور ورکړی، په دې پېښه کې چې نن جمعه شوې درې نور کسان ټپیان شوي دي.

ځینو سرچینو ویلي، دغه کسان د جمعې تر لمانځه وروسته خپلو کورونو ته روان وو چې ورباندې حمله شوې ده.

په هرات کې د طالبانو چارواکو د دې موضوع په باب تبصره نه ده کړې.

د افغانستان د بشري حقونو لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړي راپور ورکوونکي ریچارډ بینېټ تېره جمعه د نومبر ۲۴مه په هرات کې د دوو نورو شیعه دیني عالمانو د وژل کېدو پر پېښه خواشیني ښودلې وه.

د محلي رسنیو په وینا، د رجب اخلاقي او خادم حسین په نوم دوه شیعه دیني عالمان د نومبر پر ۲۳مه د موټرسایکل سپرو کسانو له خوا ووژل.

د دغو پېښو مسوولیت چا نه دی منلی.

د امریکا د متحدو ایالتونو د بهرنیو چارو وزارت په خپل کلني راپور کې چې تېره شپه خپور شو، ویلي چې د اسلامي دولت ډلې یا داعش د خراسان ولایت څانګه، په افغانستان کې فعاله ده.

په دغه راپور کې چې په ۲۰۲۲م کال کې په نړۍ کې تروریستي فعالیتونو ته کتنه شوې راغلي، د داعش د خراسان څانګې پر طالبانو او ملکي افغانانو په ځانګړي شیعه ګانو حملې کړې دي.

د امریکا د بهرنیو چارو وزارت په دغه راپور کې وايي چې د داعش خراسان څانګې له پولو ها خوا په پاکستان، تاجکستان او ازبکستان کې هم حملې کړي او پر غربي هېوادونو د حملو لپاره یې خپل هوډ ساتلی دی.

دغه راپور کې دغه راز د القاعده شبکې او په هغې پورې د تړلو ډلو یادونه هم شوې چې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت په وینا، د هند په نیمه لویه وچه کې فعالې وې، خو له افغانستانه پر غربي هېوادونو د حملې ځواک یې نه درلود.

که څه هم طالبانو ویلي نه پرېږدي چې تروریستي ډلې د افغانستان له خاورې پر نورو هېوادونو د حملې لپاره کار واخلي، خو د امریکاد بهرنیو چارو وزارت په کلني راپور کې راغلي چې نه ده معلومه طالبان کولي شي د القاعده، تحریک طالبان پاکستان او داعش په څېر د ډلو د هغه ګواښ په وړاندې چې نورو هېوادونو یې پېښوي، مبارزه مبارزه وکړي که نه.

راپور کې طالبانو د القاعده شبکې پخواني مشر ایمن الظواهري ته پناه ورکړې وه چې د تېر کال په جولای میاشت کې په کابل کې د امریکا په یوه هوايي حمله کې ووژل شو.

د طالبانو حکومت لا د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د کلني راپور په باب عکس العمل نه دی ښودلی.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وايي، د دوی د حکومت مرستیال ویاند بلال کریمي د چین له خوا د سفیر په توګه ومنل شو.

د طالبانو په وینا، د چین د بهرنیو چارو وزارت ځانګړي استازي یوی شاویونګ د بلال کریمي هرکلی کړی دی.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویاند عبدالقهار بلخي نن په خپله ایکس شبکه کې لیکلي چې کریمي نن جمعه خپل باورلیک د چین د بهرنیو چارو وزارت د تشریفاتو لوی رییس ته وسپاره.

که څه هم د چین په ګډون د نړۍ یوه هېواد هم د طالبانو حکومت په رسمیت نه دی پېژندلی، خو چین، پاکستان، روسیې، ایران، ترکیې او ځینو نورو هېوادونو د طالبانو ډیپلوماتان منلي دي.

په ملګرو ملتونو کې د افغانستان د تېر جمهوري نظام دایمي استازي نصیر احمد فایق په ملګرو ملتونو کې د کاناډا، قطر او بریتانیا د دایمي استازولیو مننه کړې چې د افغانستان په اړه یې 'د افغانستان د دوستانو ډلې' پرونۍ غونډه تنظیم کړې وه.

په پرونۍ غونډه کې د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د ځانګړي همغږي کوونکي فریدون سینیرلي اوغلو پر تازه ارزونه بحث شوی دی.

فایق نن په خپله ایکس شبکه کې لیکلي، د ارزونې د سپارښتنو د اجرا لپاره هر ډول فوري اقدام باید په ځانګړو شرایطو او د لارې په یوې نقشې پورې مشروط وي او د اقداماتو د یوه پروګرام له لارې مخ ته لاړ شي.

د ملګرو ملتونو امنیت شورا تېره چهارشنبه د تړلو دروازو تر شا په خپله خصوصي غونډه کې د سینیرلي اوغلو پر ارزونه بحث وکړ.

د فریدون سینیرلي اوغلو د افغانستان د وضعیت په باب په خپله ارزونه کې چې د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوټېرېش هم تایید کړې، راتلونکي لیدلوري ته کتنه کړې ده.

دغه راپور چې څه باندې دوې اوونۍ مخکې امنیت شورا ته وړاندې شوی و، د افغانستان د اوسني بحران د حل لپاره پر 'بین الافغاني مذاکرو' او په نړیواله ټولنه کې د افغانستان د ادغام د لارو چارو وړاندیز کوي.

د ملګرو ملتونو امنیت شورا په مارچ میاشت کې د دغه سازمان له سرمنشي انټونیو ګوټېرېش څخه وغوښتل چې د افغانستان د وضعیت په اړه يوه خپلواکه ارزونه وکړي او په افغانستان کې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې د موجوده ننګونو د حل لپاره د یوې متحدې او همغږې نړیوالې تګلارې په اړه خپل وړاندیزونه د نومبر تر ١٧ وړاندې کړي.

د سینیرلي اوغلو ارزونه وړاندیز کوي چې په افغانستان کې د تلپاتې سولې او اقتصادي پرمختګ د ټینګښت او د ټولګډونه حکومت د رامنځته کولو لپاره باید یو ملي بحث پیل شي.

هرات ولایت ته د قطر هېواد د ۵۰ ټنه بشري مرستو د رسېدو خبر ورکړل شوی دی.

د افغانستان محلي رسنیو پرون پنجشنبه راپور ورکړی چې دغه مرستې د هرات د زلزله ځپلو لپاره دي چې پرون دغه ولایت ته ورسېدې.

د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همږغۍ ادارې یا اوچا تېره چهارشنبه په خپله ایکس شبکه یا پخواني ټویټر کې ویلي چې په هرات کې له زلزلې د شپږو اوونیو له تېرېدو وروسته بشري مرستندویه ټولنو د ۲۴۲ زره او ۴۰۰ اغېزمنو کسانو لاسنیوی کړی دی.

د هغې زورورې زلزلې د قدرت اندازه د ریښتر په کچه ۶،۳ ثبت شوې چې ورپسې څو نورې زلزلې هم شوې وې.

اوچا دا هم ويلي، دغو زلزلو په مستقيم ډول شاوخوا ٢٧٥ زره کسان اغېزمن کړي دي.

د زلزلې په نتیجه کې تر ۱۵۰۰ زیات کسان مړه شوي او په زرګونو نور ټپیان شوي وو.

د ملګرو ملتونو پراختیايي اداره یا 'یو این ډي پي' وايي، په افغانستان کې بشري مرستې د میلیونونو کسانو لپاره د ژغورنې یوه لار ده.

د دې ادارې د افغانستان څانګې پرون په خپله ایکس شبکه کې لیکلي: "د اتکا د دایرې ماتېدل په دې معنی دي چې موږ باید پر ځینو برخو پانګه وکړو."

د ساري په ډول دغې ادارې د خلکو اساسي بشري اړتیاوې، د خصوصي سکټور پراختیا، د ښځو اقتصادي پیاوړتیا، اقلیمي بدلون او نور مسایل یاد کړي، چې باید پام ورته وشي.

نړیوالو سازمانونو ویلي، په تېرو څه باندې دوو کلونو کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته بشري بحران پراخ شوی دی.

د طالبانو یوه عمده مخالفه ډله، د افغانستان د ازادۍ جبهې ادعا کړې چې د کاپیسا ولایت د حصه اول کوهستان په خم زرګر سیمه کې تېره شپه د دوی وسله‌والو د طالبانو پر یوه پوسته حمله کړې چې وروسته په وسله‌واله نښته کې ۴ طالبان وژل شوي او ۲ تنه یې ټپیان شوي دي.

د ازادۍ جبهې نن په یوه اعلامیه کې ویلي، دوی ته یوه اندازه وسلې او مهمات هم په لاس ورغلي دي.

طالبانو د دې موضوع په باب تبصره نه ده کړې.

د طالبانو تر کنټرول لاندې د افغانستان د سټنډرډ ملي اداره وايي چې ۲۴ ټانکره بې کیفیته تېل یې بېرته ایران ته ستانه کړي دي.

دغې ادارې پرون پنجشنبه په خپله ایکس شبکه یا پخواني ټویټر کې لیکلي، د بې کیفیته تېلو دغه ټانکرونه د دې ادارې په وینا په تېرو دوو ورځو کې د فراه له بندر بېرته ایران ته ستانه کړای شوي دي.

په دوام کې له افغان سوداګرو غوښتنه شوې چې افغانستان ته بې کیفیته تېل وارد نه کړي، که نه د سرغړونې په صورت کې ورسره قانوني چلند کېږي.

د افغانستان بانک چې طالبان یې اداره کوي، اعلان کړی چې تر دې وروسته د انفرادي حسابونو لرونکي کولی شي په اوونۍ زر دالره چې د اویازره افغانیو معادل کېږي، له خپلو حسابونو وباسي.

دغه بانک په هغه اطلاعیه کې چې پرون پنجشنبه یې په خپله ایکس شبکه یا پخواني ټویټر کې خپره کړې ویلي، که د امریکایي ډالرو انفرادي حساب لرونکي په میاشت کې یوځل د پیسو غوښتنه وکړي، نو کولی په میاشت کې شي درې زره امریکايي ډالر له خپل حساب څخه وباسي.

تر دې مخکې په افغانستان کې د انفرادي حسابونو لرونکو ولای شي چې په اوونۍ کې ۶۰۰ امریکايي ډالر او په میاشت کې دوه زره امریکايي ډالر وباسي.