په افغانستان کې د ترهګرۍ پر وړاندې د امریکا له مبارزې ۱۶ کاله تیرېږي خو لیدل کېږي چې د هرکال په تېرېدو د دغه مبارزې په جریان کې د ملکي وګړو مرګ ژوبله زیاتېږي.
د ملګرو ملتونو د مرستندویه دفتر له لوري خپاره شوېو ارقام دا ښيي چې د ۲۰۰۷ میلادي کال راهیسې د روان کال د اګسټ د میاشتې ترپایه ۷۶ زره ملکي وګړو ته مرګ ژوبله اوښتې ده.
په امریکا کې د ۲۰۰۱ کال د سېپټمبر د میاشتې د ۱۱مې نېټې پېښه د دې لامل شوه چې د ترورېزم پر وړاندې د مبارزې په هدف یو ائتلاف رامنځته شي او نېږدې ۱۲۰ بهرني ځواکونه افغانستان ته د القاعده شبکې او طالبانو پر وړاندې د مبارزې لپاره راشي.
د افغانستان دفاع وزارت که څه هم په دغه موده کې د افغان ځواکونو د مرګ ژوبلې په اړه دقیق ارقام نه وړاندې کوي خو وايي، د نړیوالو همکارانو په مرسته دوی د ترورېزم پر وړاندې جګړه کې بریالي وه.
د دغه وزارت ویاند دولت وزیري ازادي راډیو ته وویل چې وسله والو مخالفینو ونشوای کړای چې په دغه هېواد کې خپلو لویو هدفونو ته ورسېږي.
ښاغلي وزیري زیاته کړه:
"د افغانستان وسلهوالو قوتونو وکړای شول چې د تروریستانو لوی او شوم هدفونه ناکام کړي، هغوی ونهکړای شوای چې په افغانستان کې لوی تروریستي مرکزونه جوړ کړي او یاهم ولایتونه او یا ولسوالۍ سقوط کړي او مرکزونه پهکې جوړ کړي، هغوی په خپلې ستراتیژۍ او پلانونو کې ناکام شول او ډېر ژر به له مطلقې ناکامي سره مخ شي."
۱۶ کاله وړاندې په نیویارک، واشنګټن او پنسلوانیا کې د حملو له کبله په یوه ورځ شاوخوا درې زره کسان ووژل شول.
د ۲۰۰۱ لومړي کال د سېپټمبر د میاشتې په ۱۱مه نېټه دوو الوتکو په نیویارک کې د نړۍ سوداګریز مرکز او یوې الوتکې د امریکا دفاع وزارت په نښه کړ او څلورمه هغه یې په پنسلوانیا کې سقوط وکړ.
دغه حملې د القاعده شبکې د ۱۹ غړو په واسطه په امریکا کې ترسره شوې.
له هغې وروسته د امریکا متحدو ایالتونو په افغانستان کې د طالبانو پرضد د پوځي حملې پریکړه وکړه او له یوې میاشتې وروسته یې د طالبانو حکومت چې القاعده شبکې ته په پناه ورکولو تورن وه، ړنګ کړ.
څه موده وړاندې د امریکا د متحدو ایالتونو ولسمشر ډونالډ ټرمپ د افغانستان او جنوبي اسیا لپاره د ستراتیژۍ د اعلان پر مهال وویل، د سېپټمر د ۱۱مې نېټې پېښه په افغانستان کې پلان شوې وه او که دوی له دغه هېواده ووځي د القاعده، داعش او نورو ترهګریزو ډلو لپاره به خلا رامنځته شي.
په کابل کې د قاطع ملاتړ ماموریت د معلوماتو له مخې چې د ۲۰۰۱ کال راهیسې تر دې دمه درې زره څلور سوه او اتیا تنه بهرني سرتیري وژل چې دوه زره درې سوه شپږ څلوېښت یې امریکایان دي.
دا مهال په افغانستان کې د امریکا د متحدو ایالتونو۸۴۰۰ او د ناټو د غړو هېوادونه ۱۳۴۰۰ سرتیري موجود دي او ټاکل شوې چې څلور زره تازه دمې امریکايي سرتیري هم افغانستان ته واستول شي.
په افغانستان کې د قاطع ملاتړ ماموریت قوماندان وايي چې په جګړه کې د افغان امنیتي ځواکونو چلند فوق العاده ښه دی.
جنرال جان نیکلسن له ازادي راډیو سره په خبرو کې وویل چې د افغانانو قربانیو ته په کتو به دوی د افغانستان له خلکو سره ژمن پاتې شي.
دی وايي:
"موږ به په افغانستان کې د خپلو سرتېرو شمېر زیات کړو، هغه مسئله چې غواړم واضح یې کړم دا ده چې د دغه مبارزې مشري د افغانانو په لاس کې ده او هغوی یې ښه مخ ته وړي. موږ د هغوی له پرمختګونو خوښ یو په لومړي ګام کې د هغوی ځانګړو ځواکونو چلند فوق العاده دی هېڅ یوه جګړه یې نهده بایللې او نه به یې وبایلي."
دا په داسې حال کې ده چې څه موده وړاندې د امریکا دفاع وزارت یا پنټاګون د یوه راپور په خپرولو سره ویلي چې افغان حکومت د ۲۰۱۷ میلادي کال د فبرورۍ د میاشتې تر وروستۍ نېټې افغان حکومت د افغانستان پر ۶۵ سلنې خاورې نفوذ درلود.
په دغه راپور کې همدا راز راغلي وو چې د حکومت حاکمیت کم شوی او طالبان د افغانستان د خاورې پر شاوخوا ۱۱ سلنې حاکمیت لري او په ورته وخت پاتې نوره یې د منازعې په حال کې ده.
همدا راز شاوخوا درې میاشتې وړاندې ولسمشر محمد اشرف غني وویل چې په ۲۰۱۵ او ۲۰۱۶ میلادي کال کې له ۷۵ زرو څخه افغانان وژل شوي دي.
ښاغلی غني د کابل د پروسې په ناسته کې وویل چې شاوخوا څلور میلیونه افغانان د تاوتریخوالي له کبله مهاجر شوي، خلک بې کاره او ناهیلي دي او افغانستان د غمجنو میندو او یتیمو ماشومانو څخه ډک دی.
نوموړي همدا راز ویلي چې افغانان د ترورېزم پر وړاندې د جګړې په لومړۍ کرښه کې دي او له شلو نړیوالو تروریستي ډلو سره مخامخ دي.
محمد اشرف غني ویلي چې د تاوتریخوالي په زیاتېدو د هېواد اقتصاد وده نهشي کولای او ټینګار یې کړی چې یوې سیمهییزې ستراتیژي او عملیاتي پلان ته اړتیا ده چې ترورېزم لهمنځه یوړل شي.
په افغانستان کې د ملکي وګړو د ځینو قربانیانو عزیزان وايي چې په افغانستان کې د ترورېزم پر وړاندې قاطعیت نشته.
صدیق ساحل د ۲۴ کلنې ناجیې پلار دی، ناجیه اوه کاله وړاندې د کابل د وزیر محمد اکبرخان په سیمه کې د فاینیسټ په نوم پر یوه پلورنځي په انتحاري حمله کې ووژل شوه.
نوموړی له حکومته غواړي چې د ملکي وګړو د مرګ ژوبلې د مخنیوي ځانګړي تدابیر په پام کې ونیسي.
دی وايي:
"هره ورځ شاوخوا ۴۵ سرتیري او سل ملکي وګړي لهمنځه ځي، ځمکې او باغون ویجاړېږي د خلکو د خوښیو پر مراسمو غیرې مسؤلانه هوايي بمبارۍ کېږي افغان دولت باید د قانون د حاکمیت په اړه خپل پام متمرکز کړي."
له بلې خوا د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمېسیون وايي چې د ملکي وګړو د مرګ ژوبلې او د عامه ځایونو له هدف ګرځېدو اندېښنه لري.
د دغه کمېسیون ویاند بلال صدیقي له ازادي راډیو سره په خبرو کې د جګړې له ښکیلو خواوو وغوښتل چې د جګړې پرمهال په جدي توګه نړیوال قوانین مراعت کړي.
ښاغلي صدیقي زیاته کړه:
"د ملکي وګړو د مرګ ژوبلې له زیاتېدو او په ځانګړي توګه د جګړو پرمهال د هغوی له ژوبلېدو اندیښمن یو او ورځ تر بلې عامه ځایونه، روغتیايي مرکزونه او د اوسېدو ځایونه هدف ګرځول کېږي چې د نړیوالو قوانینو سره ښکاره ټکر لري او موږ هیله من یو چې د جګړې ښکیلې خواووې نړیوال قوانین په هر اړخېزه توګه مراعت کړي."
د پوځي چارو کارپوه امرالله امان ازادي راډيو ته وویل چې له همدې کبله ملکي مرګ ژوبله زیاته ده او جنګ هم جدي شوی دی.
دی وايي:
"اوس هم جګړه دوام لري ملکي مرګ ژوبله شته او له یوه کاله بل هغه ته جنجالونه ډیرېږي، ۲۰۱۴ کال چې تېر شو ویل یې چې یوازې هماغه کال خونړۍ وه ۱۵، ۱۶او ۱۷ کلونه لا خونړي شول د امریکا متحده ایالتونه متوجې شول چې ترورېزم یو ځل بیا انسجام وموند او پوه شول چې اشتباه یې کړې ده نو پریکړه وکړه چې په دې برخه کې به عملیاتو او توجه ډېروي څو وکړای شي واقعاً ترورېزم لهمنځه یوسي."
یو شمېر سیاسي کارپوهان بیا وايي چې په افغانستان کې ۱۶ کلنه جګړه له ځینو لاسته راوړنه سره هم مل وه او د ترورېزم او افراطیت شدت ته په کتو دوام ته یې هم ضروري دی.
سیاسي کارپوه برنا صالحي ازادي راډیو ته وویل چې مبارزه یوازې یوازې جګړهيیزه نه بلکې له سیاسي، ډیپلوماټیک او همدا راز د اسلامي او لودیځې نړۍ ترمنځ د یوې لوې اجماع په رامنځته کولو هم کیدای شي دوام ومومي.
نوموړی وايي چې د امریکا متحده ایالات باید په دې برخه کې ابتکار په لاس کې واخلي او د ترهګرۍ پر وړاندې دغه نړیوال حرکت تعقیب کړي.
راپور: محمد حدیث پردېس
