په میانمار یا پخوانۍ برما کې د جمعې د ورځې د زلزلې د مړو شمیرله زرو واوښت. د دغې زورورې زلزلې د قربانیانو شمیر وروسته له هغې زیات شو چې د دې هیواد په دوهم لوی ښارکې د زلزلې په مهال د یوې نړیدلې لوړپوړیزې ودانۍ له خاورو خښتو لاندې نور جسدونه را وایستل شول. د میانمار پوځي حکومت په یوه بیان کې وویل چې تراوسه ۱۰۰۲ کسان مړه شوي، له ۲۰۰۰ درې سوه زیات ټپیان شوي او دیرش تنه نور لادرکه دي. د بیان له مخې د قربانیانو د د قیق شمیرپه اړه څیړنې روانې دي او ښایي شمیریې له دې هم زیات شي.

د جمعې په ورځ د اووه اعشاریه اووه ریښتر په کچه زلزلې د میانمار او ګاونډي تایلنډ یوشمیر سیمې ولړزولې چې له امله یې یوه هسکه ودانۍ، یو پل او د اوبو یو بند ویجاړ شوې دي. په میانمار کې مرستندویه ډلې وایي چې لرې پرتو سیمو ته رسیدل سخت دي او ښایي ویجاړۍ ډیرې وي.

د ګاونډي تایلنډ په پلازمینه کې بیا یوه تر کار لاندې جګه ودانۍ ونړیدله او هلته شپیږ کسانو خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.

د میانمار پوځي حکومت په لږ تر لږه شپږ سیمو کې بیړنۍ حالت اعلان کړی دی.

پرون له لومړۍ سختې زلزلې لس دقیقې وروسته، په سیمه کې بله زلزله وشوه چې شدت یې د ریښتر په حساب شپږ اعشاریه څلور درجې و.

د رسنیو د ملاتړ ګڼ شمېر سازمانونه د طالبانو وروستی حکم چې په بدخشان، بغلان او نیمروز ولایتونو کې یې په رسنیو کې د ژوندیو موجوداتو د انځورونو په خپرولو بندیز لګولی، پر رسنیو د سانسور د زیاتوالي بله نښه ګڼي.

د افغانستان د بیان د آزادۍ کور خبرداری ورکوي چې د دې حکم بشپړ پلي کول کولی شي د افغانستان په ټولو ولایتونو کې د ژوندیو موجوداتو د انځورونو په خپرولو بشپړ بندیز ولګوي.

په اروپا او شمالي امریکا کې د جلاوطنه خبریالانو ټولنې دا بندیز غندلی دی، او هغه یې د بیان د آزادۍ او معلوماتو ته د لاسرسي له حق څخه ښکاره سرغړونه بللې ده.

دې ټولنې د خپلو وروستیو موندنو په راپورکې ویلي چې په ۱۴۰۳ کال کې، په افغانستان کې د خبریالانو او رسنیو په وړاندې محدودیتونه او تاوتریخوالی ۷۵ سلنه زیات شوی او په دې کال کې په دې هیواد کې د خبریالانو له حقونو د سرغړونې شاوخوا ۲۳۲ قضیې ثبت شوي دي.

په دې وروستیو کې، د افغانستان د خبریالانو مرکز اعلان وکړ چې طالبانو په بدخشان، بغلان او نیمروز کې په سیمه ییزو رسنیو کې د ژوندیو موجوداتو د انځورونو پر خپرولو بندیز لګولی دی. د راپورونو له مخې، دا حکم تر اوسه پورې د افغانستان په ۱۰ ولایتونو کې نافذ شوی دی.

د نړیوالو ستراتیژیکو دعوو شورا په مشرۍ د بشري حقونو تر سلو ډېرو ټولنو او فعالانو په یوه پرانیستي لیک کې، له پاکستان څخه غوښتنه کړې چې د افغان کډوالو د ایستلو لپاره د مارچ د یودېرشمې ضرب‌الاجل لغوه کړي، ځکه چې دوی به افغانستان ته د بېرته استول کېدو په صورت کې له جدي ګواښونو سره مخامخ شي.

پاکستان، افغان کډوالو ته ویلي چې یا تر ټاکلې نېټې د دغه هیواد له خاورې ووځي او یا به په زوره وایستل شی.

په داسي حال کې چې د پاکستان ضرب‌الاجل ته یوازې دوې ورځې پاتې دي، دغه ائتلاف د پاکستان له صدراعظم شهباز شریف څخه غوښتي چې خپله پرېکړه بېرته واخلي او ډاډ ورکړي چې عملي به نه شي.

په دې لیک کې، چې پرون (جمعه) د پاکستان صدراعظم شهباز شریف او لوی څارنوال منصور عثمان اعوان ته استول شوی، راغلي چې دوی د افغان کډوالو نیونې، په زوره له پاکستان څخه ایستنه او پراخې بشري سرغړونې غندي.

دا ائتلاف ټینګار کوي چې د افغان کډوالو د حقونو او خوندیتوب لپاره سمدستي اقدامات اړین دي.

په ګډ لیک کې راغلي چې یاد ضرب‌الاجل د پاکستان له قانوني ژمنو سره په ټکر کې دی، ځکه چې کډوال مجبوروي چې بېرته هغه هېواد ته لاړ شي، چې دوی له جدي امنیتي ګواښونو او د ازادۍ له محدودېدو سره مخامخ کېږي.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وايي چې متحده عربي اماراتو د ۵۴ افغان بندیانو له خوشې کولو سره موافقه کړې ده.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د جمعې په ورځ ناوخته، په خپله ایکسپاڼه (پخوانی ټویټر) کې په یوه خبرپاڼه کې ویلي چې دا توافق د دې وزارت او په ابوظبۍ کې د افغانستان د سفارت د هڅو په نتیجه کې شوی دی.

دغه وزارت د اماراتو له مشرتابه مننه کړې چې د دغو افغان بندیانو د خوشې کولو په هوکړه کې یې همکاري کړې ده.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د خوشي کېدونکو بندیانو نوملړ خپور کړی، خو دا یې نه دي ویلي چې دوی د کومو جرمونو له امله بندیان شوي وو.

همداراز، د بندیانو د دقیقې خوشې کېدا د نیټې په اړه هم جزییات نه دي ورکړل شوي.

په مزارشریف کې د والي دفتر د جمعې په ورځ، (د حمل ۸مه) په خپله ایکسپاڼه کې لیکلي چې محمد یوسف وفا د یوه ملکي او امنیتي پلاوي په مشرۍ ازبکستان ته تللی دی.

دا پلاوی به له ازبکستاني لوري سره د دوه اړخیزو همکاریو، د سوداګرۍ د پراختیا، د دواړو هېوادونو د سرحدي ځواکونو ترمنځ د همغږۍ، او ځینو نورو مسلو په اړه خبرې وکړي.

که څه هم تر اوسه هیڅ هېواد د طالبانو حکومت په رسميت نه دی پېژندلی، خو ازبکستان د هغو محدودو هېوادونو له ډلې دی چې له طالبانو سره تعامل لري او د دوی دیپلوماتان یې منلي دي.

د تودو اړیکو ترڅنګ، د طالبانو تر واک لاندې افغانستان او ازبکستان ترمنځ سوداګري پراخه شوې ده. د تېر لمریز کال د سنبلې په پیل کې، د ترمذ نړیوال سوداګریز مرکز، چې د افغانستان او ازبکستان ګډ بازار ګڼل کېږي، د ازبکستاني چارواکو او د طالبانو د حکومت د استازو په حضور کې رسماً پرانستل شو.

یو افغان ترجمان، چې په افغانستان کې له مرګوني بریده ژوندی ووت، د امریکا د ټیکساس په هیوسټن کې په خپل دفتر کې د چړې په ګوزارونو وژل شو.

امریکايي رسنیو د جمعې په ورځ (د وري ۸، د مارچ ۲۸ مه) راپور ورکړ چې وژل شوی افغان ترجمان عبدالرحمن نیازی نومېږي، ۳۴ کلن و او د پینځو اولادونو پلار و.

د نیازی یوه ملګري امریکايي رسنیو ته ویلي چې کلونه وړاندې، هغه په افغانستان کې د ترجمان په توګه د دندې پر مهال په یوه چاودنه کې دواړه پښې بایللې وې.

هغه زیاته کړې چې نیازی له هیوسټن مېشتو افغان کډوالو سره د مرستې په هڅه کې و، چې ووژل شو.

په همدې حال کې، یو شمېر رسنیو راپور ورکړی چې پولیسو ۳۷ کلن مسیح‌الله ساحل د دې پېښې په تور نیولی دی.

تر اوسه لا نه ده څرګنده چې د دې پېښې احتمالي انګېزه څه وه.

د اسیا په جنوب ختیځ کې د پرونۍ زلزلې له کبله د مرګ ژوبلو شمېر په زیاتېدا دی.

د دې ۷ اعشاریه ۷ ریښتره زلزلې له کبله، چې د میانمار په وخت د ماسپښین په لومړیو کې وشوه، د دې هیواد ترڅنګ د تایلینډ په پلازمېنه بانکاک کې هم مرګ ژوبلې پېښې شوي دي.

په میانمار کې لږ تر لږه ۱۴۴ تنه مړه شوي، او د بشري مرستو ډلو خبرداری ورکړی چې په هغو سیمو کې چې رسیدل ورته سخت دي، ویجاړۍ ډېرې پراخې دي. سربېره پر دې، ۷۳۰ تنه نور ټپیان شوي.

د میانمار د پوځي حکومت مشر، جنرال مین آونګ هلینګ دولتي تلویزیون ته ویلي، د مړو او ټپیانو شمېر ښايي نور هم زیات شي.

د امریکا د جیولوژیکي سروې ادارې (USGS) ویلي چې د دې زلزلې مرکز ډېر ژور نه و او تر مځکې یوازې لس کیلومتره لاندې و.

د زلزلې مرکز د میانمار یا پخوانۍ برما ساګاین ښار ته نژدې، د مانډالای ښار په شاوخوا کې و.

د دې زورورې زلزلې ټکانونه په تایلیند کې هم محسوس شوي او د دغه هیواد په پلازمېنه بانکاک کې یې هم، چې د زلزلې له مرکزه زرګونه کیلومتره لیرې دی، مرګ‌ژوبلې اړولې دي.

له لومړۍ سختې زلزلې لس دقیقې وروسته، بله زلزله چې شدت یې د ریښتر په حساب ۶ اعشاریه ۴ درجې و، سیمه بیا ولړزوله.

د کابل په هوایي ډګر کې د پولیسو ویاند عبدالله فاروقي رسنیو ته نن وویل، دې چینایانو هڅه کوله چې شپږ سوه اته اویا ګرامه سره زر قاچاقي ورسره یوسي.

وروسته تر دې چې د دوه زره یو ویشتم کال په اګست کې طالبانو کابل نیولی دی، دغهَ ښار ته د چینایانو سفرونه زیات شوې دي.

د امریکا د متحد ایالتونو ولسمشر د پنجشنبې په ماښام په سپینه ماڼۍ کې د روژه ماتې په مناسب په جوړې شوې غونډه کې برخه واخیسته.

دې غونډې ته ډونالډ ټرمپ د خبرو پرمهال له امریکایي مسلمانانو مننه وکړه چې په نومبر کې یې د ولسمشرۍ په انتخاباتو کې ده ته رایي ورکړې. ښاغلي ټرمپ وویل چې په سلګونو زره امریکایي مسلمانانو ده ته رایي ورکړې دي.

د امریکا ولسمشر وویل چې دی هڅه کوي چې په منځني ختیځ کې سوله وشي.

د روژه ماتې په دې پروګرام کې یوشمیر امریکایي مسلمانانو ته بلنه ورکړل شوې وه.

د امریکا متحده ایالتونو پریکړه کړې ده چې هغه پروژه په موقتي ډول بیا پيل کړې چې د اوکرایني ماشومانو د اختطاف د ادعاوو مربوط ده.

روسیې د دوه زره دوه ویشتم کال د مارچ په میاشت کې پر اوکراین برید وکړ، د دې حملې له پيله تر اوسه داسې راپورونه خپاره شوې دي چې روسیې یو شمیر اوکرایني ماشومان ورسره خپلې خاورې ته وړې دي.

ماسکو دا ادعا رد کړې ده.

له څو کلونو راهیسې د امریکا له لورې د دې تمویلیدونکې پروژې هڅې چې د ییل پوهنتون هم پکې ونډه لرله، د دې سبب شوه چې د نړیوالې جزایي محکمې له لورې د روسیې پر ولسمشر ولادیمیر پوتین او د کرملین د ماشومانو پر مدافع وکیل تورونه ولګول شي.

د ییل پوهنتون څیړونکو موندلې ده چې پوتین او د روسیې یوشمیر نور جګپوړي چارواکي په مستقیم ډول د داسې تنظیم شوي کمپاین برخه دي، چې د روسیې تر واک لاندې اوکراینیي سیمو څخه ماشومان روسیې ته انتقالوي او هلته یې د اوړي کمپونو او یوشمیر کورونو ته سپاري چې په خپله خوښه دې چارې ته چمتو کیږي.

څیړونکو ویلي دي چې دا چاره د ماشومانو د پلرونو او میندو یا هم قانوني سرپرستانو له پیژندلو پرته ترسره شوې ده.

د روانې میاشتې په پيل کې د ییل مرکز اجراییوي رییس ناتانیل رمند د ازادې اروپا ازادي راډیو ته ویلي و چې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د دې پروژې تمویل درولی چې هغه دا اقدام د جنګي جنایتونو د ثبت هڅو ته یو ستر ګوزار بللی و.

د ټرمپ ادارې هم څېړونکو ته اجازه نه وه ورکړې چې خپل ثبوتونه د نړیوالې جزایي محکمې څارنوالانو ته وسپاري. سپینې ماڼۍ د هاګ نړیوالې محکمې ته سخت غبرګون ښودلی و، آن تر دې چې د دې محکمې مشروعیت یې تر پوښتنې لاندې راوستی و.

خو د واشنګتن پوسټ ورځپاڼې د راپور له مخې د دې اونۍ په ترڅ کې، د امریکا د بهرنیو چارو وزارت خپله پریکړه بېرته واخیسته او د څېړونکو لپاره یې د ۶ اوونیو اضافي تمویل برابر کړ، څو دوی خپل راټول شوي ثبوتونه د اروپايي اتحادیې د پولیسو ادارې ته وسپاري.

د امریکا د بهرنیو چارو وزارت سمدلاسه د دې پرېکړې په اړه تبصره نه ده کړې او نه هم ریمنډ سره سمدستي اړیکه نیول شوې ده.

یوسل او څلور اویا افغانان له پاکستان څخه جرمني ته ورسیدل.

په دغو کډوالو کې دوه اتیا میرمنې او دوه نوي نارینه دي چې پرون ماسپښین د هانوور هوایي ډګر ته په الوتکه کې ولیږدیدل.

د راپورونو له مخکې برلین له شاوخوا دوه زره اته سوه نورو افغانانو سره هم ژمنه کړې ده چې هغوی به هم جرمني ته انتقالوي. دا هغه افغانان دي چې دوی په افغانستان کې د بهرنیو ځواکونو د موجودیت په وخت له جرمنیانو سره کار کړی وو.

د جرمني دننه یوشمیر سیاسي ګوندونه دغه هیواد ته د کډوالو له ورتګ سره مخالفت کوي.