افغانستان له ۱۸ کاله جګړو او وینو بهولو وروسته په یوه ولاړ خونړي حالت کې لاس پښې وهي.

په افغانستان کې که څه هم د حکومت او طالبانو ترمنځ د خبرو د پیل لپاره هڅې روانې دي، خو لاهم په هېواد کې درنې جګړې روانې دي او د تشدد په پېښو کې هره ورځ افغانان وژل کېږي.

طالبان د ډېری هغو حملو مسؤلیت له منلو ډډه کوي چې ملکي وګړي په‌کې وژل کېږي، خو د ځینو وروستیو حملو مسؤلیت داعش ډلې منلی.

له دې حالت سره دا پوښتنه مخې ته راځي چې له ۱۸ کاله جګړې وروسته اوس حکومت، طالبان او نورې ډلې د افغانستان پر کومو برخو کې واکمن دي؟

د فبرورۍ میاشتې په پای کې امریکا او طالبانو افغانستان ته د سولې د راوستو هغه موافقه لاسلیک کړه چې د طالبانو او حکومت ترمنځ د واک شریکولو او له افغانستانه د نړیوالو ځواکونو پوره وتلو ته لاره اواروي.

په قطر کې له طالبانو سره د هوکړې لاسلیک

تېره اونۍ د طالبانو پلاوي د بندیانو د تبادلې په اړه د خبرو لپاره په کابل کې و. په عین حال کې حکومت او طالبان د مستقیمو خبرو د پیل لپاره تیاری نیسي، خو له دې سره سره په ټول هېواد کې د خونړیو حملو څپه روانه ده او ښکېل اړخونه له خبرو سره په یوه وخت کې د جګړې ستراتېژي په عمل کې پلې کوي.

کابل ته د طالبانو د پلاوي راتګ او د دې ډلې لخوا د ۸۰ افغان سرتېرو خوشې کېدل

د ناټو په مشرۍ د غوڅ ملاتړ مأموریت وايي، افغان حکومت پر پلازمېنه کابل، لویو ښارونو او د اکثر ولسوالیو پر مرکزونو ولکه لري. په واشنګټن کې د دېره تحقیقاتي مرکز د خپرنیزې پروژې لانګ وار ژورنال د معلوماتو له مخې حکومت د افغانستان د ټولو ۴۰۷ ولسوالیو په سلو کې پر ۳۰ او طالبان په سلو کې پر ۲۰ واک چلوي، خو د پاتې سیمو د کنټرول پر سر جګړې روانې دي.

افغان حکومت د امنیتي دفاعي ځواکونه د پرسونل د شمېر له پلوه د طالبانو پرتله برلاسی دی. اټکل کېږي چې د طالبانو د دایمي جنګیالیو شمېر ۶۰ زرو او د موقتي هغو ۹۰ زرو ته رسېږي، خو د دولتي ځواکونو تلفات زیات دي، سرتېري یې تښتي او معنویات‌یې کمزوري دي چې علتونه‌یې د طالب وسله‌والو د فعالیت بیا پیل، د وسله‌والو ځواکونو بې‌کفایته مشرتابه او فساد بلل کېږي.

افغان ځواکونه

د امریکايي تحقیقاتي مرکز 'CNA' امنیتي څېړونکي جوناتان شرودین ازادي راډیو ته وویل چې افغان حکومت نه د خپل پوځ د کارولو صلاحیت لري او نه پر خپل ټول قلمرو واکمن دی. نوموړی وايي، طالبان چې د تبعیدي حکومت ادعا لري د دولتي حاکمیت ډېره ساحه نیولې ده، خو قلمرو یې هومره پراخ نه‌دی چې د افغانستان د مشروع حکومت په توګه په رسمیت وپېژندل شي، نو د شرودین په وینا د دې نتیجه اوسنی ولاړ حالت دی.

د ولسمشرۍ د انتخاباتو په پای کې رامنځته شوي سیاسي کړکېچ هم د افغان حکومت پر پوځي وړتیا ناوړه اغېز وکړ. د افغانستان د شنونکو د شبکې څېړونکی عبید علي وايي افغان حکومت یوه پوځي ستراتېژي نه‌لرله ځکه مشران‌یې په خپلمنځي سیاسي اختلافونو کې ښکېل وو.

طالبان پر افغانستان د امریکا له پوځي یرغل په راوروسته موده کې اوس‌مهال تر ټولو پر زیات قلمرو ولکه لري. د طالبانو مرکزونه تر ډېره په پاکستان کې دي، جنګیالي یې هلته روزل کېږي او تجهیزات ترلاسه کوي. طالبان هغه ستراتېژي تعقیبوي چې د امنیتي چارو پوهان‌یې له بهر څخه نفوذ بولي.

مجاهدینو هم د پخواني شوروي اتحاد پر ضد د جهاد پر مهال همدا ستراتېژي تعقیبوله.

طالبانو په پاکستان کې له خپلو مرکزونو څخه د افغانستان د کلیوالو سیمو د نیولو لپاره عملیات وکړل، له هغه ځایه‌یې خپلو لیکو ته جنګیالي او امکانات جذب کړل او د افغانستان پر پراخو سیمو یې ولکه ټینګه کړه.

په وروستیو څو کلونو کې طالبانو پر ګڼ مېشتو سیمو د دې لپاره حملې پیل کړې چې لومړی یې کلابندې کړي او بیا یې ونیسي. په دې لړ کې یې کندز ښار چې د وګړو د شمېر له پلوه د افغانستان پنځم لوی ښار دی دوه ځلې ونیوه.

وسله‌وال طالبان

خو د طالبانو فعالیتونه په افغانستان کې د نورو کوچنیو بهرنیو ترورېستي ډلو د یووالي علت دی. په افغانستان کې د پاکستاني طالبانو، لشکر طیبه، لشکر جنګوي او جیش محمد په ګډون د پاکستان او د ازبکستان د اسلامي غورځنګ او ختیځ ترکمنستان د اسلامي نهضت او د منځنۍ اسیا د نورو افراطي ډلو په ګډون شااوخوا ۲۰ بهرنۍ ترورېستي ډلې فعالې دي.

د افغانستان د شنونکو د شبکې څېړونکی عبید علي وايي، طالبان له هغو بهرنیو ترورېستي ډلو سره چې د دوی تر بیرغ لاندې فعالیت کوي اړیکې لري. د علي په وینا دا ډلې د طالبانو له مرستې پرته فعالیت نه‌شي کولای.

• خو اسلامي دولت ډله یا داعش په افغانستان کې څه کوي؟

افغان امنیتي ځواکونو نږدې درې اوونۍ مخکې د جنوبي اسیا لپاره د داعش ډلې د مشر ابو عمر خراساني د نیولو اعلان وکړ. د خراساني نیول کېدل د داعش ډلې د ماتو د لړۍ یوه مرۍ وه. په تېره اپرېل میاشت کې افغان امنیتي ځواکونو په کندهار کې د افغانستان لپاره د داعش ډلې مشر عبدالله اورکزی له یو شمېر ملګرو سره یوځای ونیوه.

د ملګرو ملتونو د معلوماتو له مخې د ۲۰۱۹ کال له اکټوبر میاشتې راهیسې د داعش ډلې څه باندې ۱۴۰۰ جنګیالي او ملګري یې افغان یا امریکايي ځواکونو ته تسلیم شوي دي.

ارشیف

د امریکا پوځ وايي چې په نومبر میاشت کې په ننګرهار کې د داعش ډلې مرکزونه د امریکا د پوځ په هوايي حملو او د افغان ځواکونو په عملیاتو او همداراز له طالبانو سره د جګړو په نتیجه کې ویجاړ شوي دي.

د امریکا پوځ اټکل کوي چې په افغانستان کې د داعش دوه-دوه نیم زره جنګیالي لاهم فعال دي. عبید علي وايي چې داعشیان یوازې د کونړ ولایت په ځینو سیمو کې دېره دي او ښايي د نورستان ولایت په یو شمېر سیمو کې یې هم مرکزونه وي، خو نوموړی هغه وروستي راپورونه چې وايي د داعش وسله‌وال د افغانستان په شمال کې هم فعال دي، ناسم بولي.

عبید علي په عین حال کې په دې باور دی چې د افغانستان په ځینو لویو ښارونو کې د داعش ډلې د جنګیالیو نیول ښيي چې دا ډله لاهم په افغانستان کې پټې ځالې لري.