د افغانستان د بشري حقونو لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړی راپور ورکوونکی ریچارد بینېټ وايي، په افغانستان کې خبریالي خورا اهمیت لري.

هغه د مې میاشتې د درېیمې یا د مطبوعاتو د ازادۍ نړیوالې ورځې په مناسبت نن په خپله ایکس شبکه یا پخواني ټویټر کې لیکلي، په افغانستان کې د رسنیو پر فضا د محدودیتونو زیاتېدو او د خبریالانو د خپلسرو نیونو په باب اندېښنه لري.

بینېټ له نړیوالې ټولنې غوښتنه کړې چې د افغان خبریالانو ملاتړ وکړي.

د افغانستان د خبریالانو د ملاتړ سازمان نن په یوه اعلامیه کې ویلي، پر افغانستان د طالبانو د ولکې له بیاټینګولو وروسته ۲۵۰ رسنیو د فعالیت توان بایللی او د دوو نورو رسنیو فعالیت د محکمې تر بل حکم پورې ځنډول شوی.

د دغه بنسټ په وینا، په دې موده کې د رسنیو د کارکوونکو په وړاندې د تاوتریخوالي تر ۳۰۰ زیاتې پېښې ثبت شوي چې په هغوی کې زنداني کول، لنډمهاله توقیف، احضار، شفاهي ګواښ او د طالبانو دغوښتنو جبري منل شامل دي.

د بخښنې نړیوال سازمان وايي، په افغانستان کې باید د بیان ازادي په لومړیتوب کې راوستل شي او خوندي شي.

د دې ادارې د جنوبي اسیا څانګې دفتر د مې میاشتې د درېیمې یا د مطبوعاتو د ازادۍ نړیوالې ورځې په مناسبت په خپله ایکس شبکه کې دا څرګندونې کړې دي.

د بخښنې نړیوال سازمان دا څانګه وايي، د افغانانو خبرې او داستانانونه هغه وخت رابرسېره کېدای شي چې د رسنیو ټول کارکوونکي له وېرې پرته خپل کار ته دوام ورکړای شي.

بل پلو د مطبوعاتو د ازادۍ د نړیوالې ورځې په مناسبت د بې پولې خبریالانو بنسټ وايي، افغانستان د رسنیو د ازادۍ د شاخص پر بنسټ په نړۍ کې د خبریالانو لپاره تر ټولو بد هېواد دی.

د دغه سازمان په راپور کې چې نن خپور شو راغلي چې چې افغانستان کې د خبریالانو د مرګ‌ژوبلې او توقیف له کبله دا هېواد د مطبوعاتو د ازادۍ په برخه کې ۲۶ درجې شاتګ کړی دی.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو مرستندوی ماموریت یا یوناما په افغانستان کې د خبریالانو پر ملاتړ ټینګار وکړ.

دغې ادارې نن د مې میاشتې د درېیمې یا د مطبوعاتو د ازادۍ نړیوالې ورځې په مناسبت په یوه اعلامیه کې لیکلي چې په افغانستان کې د خبریالانو د کار قدردانی کوي چې د ملت د خبر ساتلو لپاره تر ډېره په خطرناک حالت کې هم خپله هڅه کوي.

په اعلامیه کې د یوناما د مشرې روزا اوتنبایووا په وینا لیکل شوي، د خبریالانو کار د یوه باخبره او سوکاله ملت لپاره مهم دی.

اوتنبایوا، د افغانستان لپاره د يونسکو مشرې پاتريشيا مک فيلپس او ورسره مل پلاوي د مطبوعاتو د ازادۍ نړیوالې ورځې په مناسبت په لوګر کې د ملي پیوند او عینک راډیوګانې وکتلې.

د طالبانو د کورنیو چارو وزارت ویاند عبدالمتین قانع نن په کابل کې ویلي، د دوی دولت "د اسلامي او ملي ارزښتونو په پام کې نیولو سره" د بیان ازادۍ ته ژمن دی.

د افغانستان د خبریالانو د ملاتړ سازمان نن په یوه اعلامیه کې ویلي، پر افغانستان د طالبانو د ولکې له بیاټینګولو وروسته ۲۵۰ رسنیو د فعالیت توان بایللی او د دوو نورو رسنیو فعالیت د محکمې تر بل حکم پورې ځنډول شوی.

د دغه بنسټ په وینا په دې موده کې د رسنیو د کارکوونکو په وړاندې د تاوتریخوالي تر ۳۰۰ زیاتې پېښې ثبت شوي چې په هغوی کې زنداني کول، لنډمهاله توقیف، احضار، شفاهي ګواښ او د طالبانو دغوښتنو جبري منل شامل دي.

د افغانستان د تکواندو لوبغاړي فرزاد منصوري ویلي چې په پاریس کې یې د ۲۰۲۴م کال د المپیک لوبو کې د ګډون جواز ترلاسه کړی دی.

هغه پرون پر خپله فېسبوک‌پاڼه دغه خبر ورکړی او لیکلي یې دي چې دا دوهم وار دی د المپیک نړیوالو لوبو ته لار پیدا کوي.

فرزاد منصوري چې دا مهال په بریتانیا کې کډوال دی، له څه مودې راهیسې یې د پاریس د المپیک لوبو ته د لار موندنې لپاره مسابقې کړي او د برونزو مډال یې هم ګټلی دی.

منصوري له خلکو غوښتنه کړې چې د بریا لپاره یې دعا وکړي.

په پاریس کې د ۲۰۲۴م کال د المپیک مسابقې د جولای له ۲۶مې د اګست میاشتې تر ۱۱مې نېټې دوام کوي.

نن جمعه، د مې میاشتې درېیمه د رسنیو د ازادۍ نړیواله ورځ ده.

دا ورځ سږ کال بیا له داسي وخت کې سره برابریږي چې په افغانستان کې د طالبانو تر واک لاندې د بیان او رسنیو د ازادۍ د محدودیتونو په اړه اندېښنې نه یوازې کمې شوي نه دي، بلکې تر تېرو دوو کلونو هم زیاتې شوي دي.

د افغانستان د خبریالانو مرکز وايي چې د طالبانو له بیا واک ته رسیدو وروسته په څه کم درېیو کلونو کې د رسنیو د قانون خلاف د طالبانو له لوري لږترلږه ۱۷ دستورالعملونه اعلان شوي دي.

دغه مرکز پرون پنجشنبې په خپله اعلامیه کې وویل چې د طالبانو په دستورالعملونو کې په ملي راډیو تلوېزیون کې د ښځو د کار مخنیوی، د مدني اعتراضونو او مظاهرو پر خپرېدو بندیز، د ښځینه ویندویانو د مخ پټول او دې ته ورته نور موارد شامل دي.

طالبان وايي چې د اسلامي ارزښتونو په چوکاټ کې د رسنیو ملاتړ کوي.

د طالبانو له واک ته رسیدو وروسته سلګونه رسنۍ له فعالیته لوېدلي، زرګونه خبریالان له هېواده وتلي او یو شمېر نورو دندې له لاسه ورکړي دي.

په دې موده کې لسګونه خبریالان نیول شوي، ځینې یې وروسته خوشي شوي او ځینې لا هم په بند کې شپې سبا کوي.

ایران وايي، سره له دې چې په افغانستان کې د کوکنارو کښت کم شوی، خو د مخدرو موادو د تولید د کمېدو کومه نښه نه لیدل کېږي.

ایرنا خبري اژانس پرون پنجشنبې د ایران له مخدرو موادو سره د مبارزې د کمېټې سرپرست محمدرضا کاظمي په قول وویل، د نړیوالو ادارو او سازمانونو په راپورونو کې ویل شوي چې په افغانستان کې د کوکنارو کښت کم شوی، خو لږترلږه په ایران کې داسي کره او یقیني شواهد نه دي لیدل شوي چې په افغانستان کې دې د مخدرو موادو تولید هم کم شوی وي.

ده زیاته کړه، په سیمه کې د قاچاقبرو هلې ځلې ښيي چې لا هم د مخدرو موادو په تولید کې کموالی نه دی راغلی، خو هیله لري چې دا راپورونه سم وي او عملاً د تریاکو تولید او د کوکنارو کښت کم شوی وي.

کاظمي په عین حال کې هیله څرګنده کړه چې نړیواله ټولنه له افغانستان سره په متبادلو کښتونو کې مرسته وکړي.

د دغه ایراني چارواکي په وینا، که له افغانستان سره د کوکنارو په متبادلو کښتونو کې مرسته ونه شي، تمه نه شي کېدای چې اوسنی حالت دوام وکړي.

د سمنګان-بلخ پر لویه لار پرون پنجشنبه په یوه ترافیکي پېښه کې ۵ کسان مړه او ۲۱ نور ژوبل شول.

په سمنګان ولایت کې د طالبانو ځايي چارواکو رسنیو ته وویل چې د دې پېښې په ټپیانو کې، چې د یوه ډینا موټر د چپه کېدو په نتیجه کې وشوه، د ۱۵ تنو حال نازک دی.

د پېښې دلیل د موټرچلوونکي بې احتیاطي بلل شوې ده.

په افغانستان کې په نسبي ډول ترافیکي پېښې ډېرې کېږي او د اکثرو علت د موټر چلوونکو د بې احتیاطۍ ترڅنګ د لارو خرابوالی ښودل کېږي.

د ټرانسپورټ او هوايي چلند وزارت د هواپېژندنې ادارې د نن جمعې او سبا شنبې لپاره د افغانستان په ۲۷ ولایتونو کې د واورې، باران او سېلابونو وړاندوینه کړې ده.

د دې ادارې پر اساس، فراه، هرات، نیمروز، کندهار، زابل، هلمند، پکتیکا، پکتیا، غزني، دایکندي، ارزګان، غور، بادغیس، فاریاب، سرپل، بلخ، سمنګان، بامیان، میدان وردک، لوګر، کابل، پروان، بغلان، کاپیسا، پنجشېر، بدخشان او تخار ولایتونه دي چې د ورښتونو وړاندوینه په‌کې شوې ده.

په افغانستان کې د وروستیو ورښتونو او سېلابونو له کبله نژدې ۸۰ تنه مړه شوي او لسګونه نور ټپیان شوي دي.

دغه راز د سېلابونو او ورښتونو له کبله سلګونه کورونه او زرګونه هکتاره کرنیزه مځکه له فصلونو سره ویجاړه شوې او سلګونه څاروي تلف شوي دي.

د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ سرپرست وزیر نورالدین عزیزي وايي چې له ایران سره سوداګري راکړه ورکړه به لس میلیارد ډالرو ته ورسوي.

عزیزي، چې د یوه پلاوي په مشرۍ ایران ته تللی، پرون د دغه هېواد په سیستان او بلوچستان ولایت کې د ایران ایسنا خبري اژانس ته وویل چې د چابهار بندر له لارې د ټرانزیټ د پراختیا لپاره ګډه کمېټه جوړوي.

ده وویل چې له ایران سره یې په مخکینیو سفرونو کې هم د چابهار بندر په اړه خبرې کړي او غواړي چې دا بندر سل په سلو کې فعاله شي.

د افغانستان د تېر جمهوري حکومت، ایران او هند د موافقې پر اساس، پر چابهار بندر هند سل میلیون ډالره پانګونه وکړه.

د پاکستان د ټرانزیټي لارو د بیا بیا بندېدو او د افغان سوداګرو د وارداتو او صادراتو په لار کې خنډونه سبب شوي چې د طالبانو حکومت د ایران د چابهار بند ته پام زیات کړي.

په قطر کې د افغانستان لپاره د امریکا د متحدو ایالتونو د سفارت ویاند وايي، په افغانستان کې رسنۍ او خبریالان له ډول ډول چلنجونو سره مخامخ دي.

ماریو کریفو په هغه صوتي پیغام کې چې نن یې د مې میاشتې د درېیمې، یا د مطبوعاتو ازادۍ نړیوالې ورځې په مناسبت ازادۍ راډیو ته لېږلی، ویلي: "په افغانستان کې د مطبوعاتو وضعیت اوس بدل شوی دی. د خبریالانو د ځورونې او نیولو د ناامیدوونکو پېښو زیاتېدو شاهدان یوو. پر رسنیو د څارنې محیط لا هم ګونګ دی او د دولت د فعالیتونو په باب د اطلاعاتو ترلاسه کول محدود دي. تر ټولو مهمه او نهیلې کوونکې دا ده چې په دې مسلک کې د ښځو ونډه او د افغانستان په رسنیو کې د ښځو استازیتوب ډېر کم شوی."

تر دې مخکې د افغانستان د خبریالانو مرکز ویلي وو چې د ۲۰۲۱م کال په اګست میاشت کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو راهیسې د طالبانو له خوا لږترلږه ۱۷ تګلارې د رسنیو د قانون خلاف صادرې شوې دي.

د دې مرکز په خبره په تېرو ۱۲ میاشتو کې په افغانستان کې د رسنیو او خبریالانو له ازادۍ د سرغړونو لږترلږه ۱۳۶ موارد یې ثبت کړي دي.