د طب په برخه کې شل تنه افغان محصلانې دا اوونۍ سکاټلنډ ته ځي څو هلته خپلې زده‌کړې بشپړې کړي.

دا نجونې چې د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته له زده‌کړو محرومې شوې وې په میاشتو میاشتو یې په پاکستان کې د بریتانیا د ویزې انتظار کاوه.

بلاخره د یکشنبې په ورځ برتانوي رسنیو له هغې ډلې سنډې ټایمز راپور ورکړ چې دغو نجونو ویزې ترلاسه کړي او تمه ده دا اوونۍ سکاټلنډ ته سفر وکړي.

طالبانو د ۲۰۲۲م کال په وروستیو کې د نجونو پر مخ د پوهنتون دروازې وتړلې او په دې سره لکونه نجونې له لوړو زده‌کړو محرومې یا یې لوړې زده کړې نیمګړې پاتې شوې.

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي یوځل بیا د طالبانو پر حکومت غږ کړی چې د نجونو ښونځي او پوهنتونونه پرانېزي.

کرزي پرون یکشنبه د افغانستان د خپلواکۍ د ۱۰۵مې کلیزې په مناسبت یوه پيغام کې ویلي، د هېواد راتلونکې د ځوان نسل په تعلیم پورې تړلې ده.

هغه په دې پيغام کې ټینګار کړی چې د خپلواک او په خپلو پښو ولاړ افغانستان لپاره اړینه ده چې د علم په ګاڼه سمبالې نجونې د خپلو وروڼو ترڅنګ ودرېږي او هېواد له احتیاجه خلاص کړي.

د ملګرو ملتونو د شمېرو له مخې په افغانستان کې دا مهال نژدې یونیم میلیون نجونې تر شپږم ټولګي پورته ښونځیو او پوهنتونونو څخه بې برخې دي.

افغان سیاستوالو او نړیوالو ادارو او هېوادونو په وار وار له طالبانو ورته غوښتنه کړې، خو د طالبانو د حکومت د درېیو کلونو په پوره کېدو لا هم د نجونو د تعلیم برخه لیک روښانه نه دی.

د ملګرو ملتونو تعلیمي، علمي او فرهنګي اداره یا یونسکو وایي، طالبانو یو اعشاریه څلور میلیونه نجونې له ښوونځیو راګرځولي دي.

اسوشېټېدپرېس خبري اژانس نن پنجشنبه د یونسکو په حواله ویلي چې یو کال وړاندې دا شمېر یوولس لکه و، خو درې لکه نورې نجونې په یوه کال کې پرې اضافه شوي دي.

دا درې لکه هغه نجونې دي چې د یونسکو په وینا، تېر یوه کال کې يې عمرونه دولسو کلونو یا ۷م ټولګي ته رسېدلي دي.

طالبانو واک ته له رسېدو وروسته تر شپږم ټولګي پورته د نجونو ښوونځي بند کړل او د واکمنۍ په دویم کال کې یې د هغوی پوهنتونونه هم وتړل.

په کور دننه افغانانو، نړیوالو ادارو او ملګرو ملتونو په وار وار له طالبانو غوښتي چې د نجونو پر مخ د ښوونځیو او پوهنتونونو دروازې پرانېزي، خو طالبانو دا کار په شرایطو پورې اړوند بللی دی.

یونسکو دغه راپور نن داسې مهال خپور کړی چې واک ته د طالبانو د بیا رسېدو ټیک درې کاله پوره شول.

د ملګروملتونو د ښځو څانګه وايي، طالبانو په تېرو درې کلونو کې ۷۰ فرمانونه صادر کړي چې په مستقیم ډول د ښځو او نجونو خپلواکي، حقونه او ورځنی ژوند په نښه کوي.

ملګري ملتونه وایي، د طالبانو تر واکمنۍ لاندې په افغانستان کې د ښځو د حقونو وضعیت خورا خراب شوی دی.

د ملګروملتونو ښځو برخې پرون سه‌شنبې په یوه بیان کې وویل، په افغانستان کې د جنسیت د برابرۍ لپاره لسګونه پرمختګونه د طالبانو په امرونو له‌منځه تللي دي.

د ملګروملتونو د ښځو څانګه وایي، طالبانو په تېرو درې کلونو کې له کار کولو، زده‌کړو، پارکونو، سپورتي کلبونو او نورو عامه ځایونو ته د ښځو د مخنیوي په شمول جنسیتي بندیزونه لګولي دي.

ملګري ملتونه د یوې سروې پر اساس وايي، په افغانستان کې ۹۸ سلنه ښځې احساس کوي چې د خپلې ټولنې په تصمیم نیولو کې د دوی نفوذ محدود یا هیڅ دی او د ۶۸ سلنه افغان ښځو رواني حالت خورا بد یا بد بلل شوی دی.

په بدخشان کې ښځې وايي چې د دغه ولایت روغتون د زېږون او نورو نسايي ناروغیو د درملنې لپاره بسنه نه کوي.

دا مېرمنې وايي چې رسېدنه نه ورته کېږي او په روغتون کې هم د ښځو ګڼه ګوڼه زیاته ده.

د راپورونو له مخې د بدخشان شپېته بستریزه زېږنتون او روغتون یوه میاشت مخکې د بودیجې د نشتوالي په خاطر تړل شوی دی.

دا چاره د دې لامل شوه چې د ولایت په سطحه یواځیني دولتي روغتون ته د ښځو مراجعه زیاته شي.

د بدخشان د ولایتي روغتون مسوول شفیق‌الله همدرد ازادي راډیو ته وویل چې په ولایتي روغتون کې وضعیت ډېر کړکېچن دی.

همدرد وویل د روغتون نه یواځې امکانات کم دي بلکې د ډاکترانو له کمښت سره هم مخ دی.

دی زیاتوي چې د دغه روغتون په یوه کټ تر پنځه امیندوارې ښځې هم بستري شوي دي.

د بشري حقونو د څارسازمان "هیومان رایټس واچ" وایي، طالبانو د ۲۰۲۱ کال د اګست په پنځلسمه پر افغانستان له بیا واکمنېدو راهیسې په نړۍ کې د ښځو له حقونو څخه جدي سرغړونې رامنځته کړي دي.

دې سازمان پرون یک‌شنبې په یوه خبرپاڼه کې ویلي، د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان د نړۍ یوازینی هېواد دی چې نجونې په‌کې تر شپږم ټولګي پورته له زده‌کړو منع شوي.

دغه راز طالبانو د ښځو د تګ راتګ د ازادۍ حق هم تر پښو لاندې کړی، هغوی یې له ډېرو کارونو څخه راګرځولي، د هغو ښځو خوندیتوب یې له‌منځه وړی چې د جنسیت پر بنسټ له تاوتریخوالي سره مخامخ دي، روغتیایي خدمتونو ته یې د هغوی د لاس‌رسي په وړاندې يې خنډونه رامنځته کړي، له سپورټ او ان پارکونو ته یې د هغوی د تلو مخه نیولې ده.

د خبرپاڼې له‌مخې د افغانستان لپاره د ملګروملتونو ځانګړي راپور ورکونکي ریچارډ بېنیټ دغه وضعیت د تبعیض، جلا کولو، انساني کرامت ته د سپکاوي او د ښځو او نجونو د ګوښه کولو یو بنسټیز سیسټم بللی دی.

د بشري حقونو د څار په سازمان کې د افغانستان د برخې څېړونکې فرشته عباسي ویلي، د طالبانو د واکمنۍ په‌دې موده کې افغان ښځې او نجونې په تر ټولو وحشتناکه وضعیت کې ژوند کوي او زیاتوي، د نړۍ ټول هېوادونه باید د هغو هڅو ملاتړ وکړي چې د طالبانو له مشرتابه او په افغانستان کې د جدي جرمونو له ټولو مسوولو کسانو سره حساب کتاب کوي.

درې ورځې وروسته د اګسټ پنځلسمه پر افغانستان د طالبانو د بیا واکمنېدو درې کاله پوره کېږي، خو واکمني یې تر اوسه د نړۍ هیڅ یوه هېواد په رسمیت نه‌ده پېژندلې.

له بشري حقونو په ځانګړې توګه د ښځو له حقونو څخه پراخې سرغړونې د دې کار یو اساسي خنډ بلل کېږي.

د پاریس په المپیک لوبوکې د کډوالو د المپیک د ټیم غړې منیژه تلاش پرون جمعه وروسته له هغې له‌دې لوبو منع شوه، چې په مقدماتي لوبه کې یې په اغوستو ورزشي جامو کې د ازادو افغان ښځو کلمه لیکل شوې وه.

د رویترز خبري اژانس د راپور له‌مخې مېرمن تلاش چې په هسپانیا کې اوسیږي، هالندۍ انډیا سردجوی ته یې د بایللې مقدماتې لوبې په مهال په نیلي رنګه کمیس په سپنیو لویو حروفو دغه عبارت لیکل شوی و.

سیاسي شعارونه او بیانونه د لوبو په ډګر او د المپیک په پوډیمونو کې منع دي.

د نڅا د سپورټ نړیوال فدراسیون په یوه بیان کې وویل، مېرمن تلاش په خپلو جامو کې د سیاسي شعار ښودلو په خاطرله لوبو منع شوې ده.

د پاریس د المپیک دریمو لوبو کې د کډوالو لوبغاړو یوې ۳۷ کسیزې ډلې برخه اخیستې، چې د بیډمنټن او سوک‌وهنې په ګډون په ۱۲ مختلفو سپورټونو کې لوبیږي.

په‌دې ډله کې د افغانستان په استازیتوب درې ښځینه او درې نارینه لوبغاړو ګډون کړی دی.

د رویترز په وینا دغو افغان لوبغاړو ته د المپیک نړیوالې کمېټې په سمبولیکه توګه دغه بلنه د دې لپاره ورکړې، چې پرافغانستان واکمنو طالبانو ته چې ښځې او نجونې یې له سپورټونو او ورزشي جیمونو منع کړي، یو پیغام ورکړي.

طالبانو پردې سربېره په خپلې نژدې درې کلنه واکمنۍ کې نجونې له شپږم ټولګي پورته له زده‌کړو څخه منع کړي او هم یې ښځې په ډېرو نادولتي موسسو او دولتي ادارو کې له کار کولو راګرځولي دي.

د طالبانو ستره محکمه وایي، په کندهار کې یې پر یوې ښځې له کوره د تېښتې په جرم د دُرو وهلو تعزیري سزا عملي کړې ده.

د سترې محکمې له‌خوا په یوه خپره شوې اعلامیه کې ویل شوي چې، دا ښځه د پنج‌شنبې په ورځ په کندهار کې د دوی د مرافعې جزایي محکمې د حکم له‌مخې په ۳۹ دُرو ووهل شوه او هم په دوه کاله او شپږ میاشتې بند محکومه شوه.

په اعلامیه کې پر دې ښځې د لګول شویو تورونو په اړه چې پر اساس یې دغه سزا ورکړل شوې، جزیات نه‌دي ورکړل شوي.

په اعلامیه کې ویل شوي، پر دې ښځې د سزا د عملي کېدو په مهال، د جزایي محکمې مسوولين او کارکونکي او دغه راز عام وګړي حاضر وو.

د طالبانو د حکومت له‌خوا په عام محضر کې پر تورنو کسانو د دا ډول تعزیري سزاګانو تطبیق تل د بشري حقونو د نړیوالو سازمانونو له انتقادونو سره مخ شوی، هغه یې د بشري حقونو له نړیوالو قوانینو سره په ټکر کې بللي او د بندېدو غوښتنه یې کړې ده.

خو طالبان وایي، د شریعت له‌مخې دا سزاګانې پر مجرمینو عملي کوي.

کبری غلامي چې د حجاب د نه رعایت په پلمه د کډوالو ادارې ته ورغوښتل شوې وه، له ایرانه د ايستل کېدو له خطر سره مخ وه.

ایراني چارواکو د هغې پاسپورټ ضبط کړی و او د مشهد یوه کمپ ته یې وړې وه.

د ازادي راډیو فردا څانګې خبر ورکړی چې، کبری غلامي د ایران د ښځو د حقونو د فعالانو په هڅه خوشې او بېرته خپلې کورنۍ ته سپارل شوې.

ایران کې د حجاب د نه رعایت په تور ګڼې ښځې بندیانې دي.

تېر کال د بدحجابۍ په تور ۲۲ کلنه مهسا امیني د پولیسو په بند کې مړه شوه او دې پېښې هلته د لسګونو زره کسانو اعتراض وپاراوه.

دوه افغانو نجونو یولدوز هاشمي او خور يې فریبا هاشمي پرون یک‌شنبې د پارس د المپیک په لوبو کې د بایسکل چلوونې په برخه کې له خپلو سیالانو سره سیالي وکړه.

په دغه لوبه کې بایسکل چلوونکو ۱۵۸ کیلومټره واټن وواهه، چې فریبا هاشمي په‌کې پنځه‌اويايم مقام ترلاسه کړ، خو یولدوز هاشمي ونه توانېده چې د لوبې له وروستي خط څخه تېره شي.

یولدوز هاشمي ازادي راډیو ته وویل، د پښې د عضلې د کش کېدو له کبله ونه توانېده چې له خپلو حریفانو مخکې شي.

په‌دې لوبې سره د پارس المپیک سیالیو کې د افغان لوبغاړو سفر پای ته ورسېد.

د سږکال المپیک سیالیو کې د افغانستان په استازیتوب درې نجونو او درې هلکانو ګډون کړې وو، چې ټولو يې خپلې لوبې د کوم مډال له ګټلو پرته پای ته ورسولې.

طالبانو اعلان کړې وه چې، درې ښځینه افغان لوبغاړې په رسیمت نه پېژني.