ټاکل شوې د امریکا د استازو د جرګې جمهوري غوښتونکي غړي، نن دوشنبه له افغانستانه د امریکایي ځواکونو د وتلو د څرنګوالي په اړه یو راپور خپور کړي.

رویټرز خبري اژانس لیکلي، له اوږده انتظار وروسته خپرېدونکي دغه راپور کې له افغانستانه د امریکایي‌ ځواکونو د ګډ وډ او مرګوني وتلو له کبله د جوبایډن پر ادارې نیوکې شوي دي.

امریکایي ځواکونه د ۲۰۲۱ کال د اګست په وروستیو کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنۍ وروسته د دوو اوونیو په ترڅ کې له افغانستانه ووتل، چې پر مهال یې د کابل هوایي ډګر مخې ته یوې چاودنې د لسګونه افغانانو په ګډون ۱۳ امریکایي سرتېري ووژل.

د استازو جرګې په راپور کې راغلي، د امریکا دولت له افغانستانه د ملکیانو د تخلیې په اړه ډېره ناوخته، یعنې د ۲۰۲۱ کال د اګست په ۱۶مه پرېکړه وکړه.

دا یوه ورځ وروسته تر دې چې طالبان کابل ته ننوتل.

راپور کې دغه راز راغلي، امریکایي چارواکو په واشنګټن او کابل کې هغه مهال د ادارو ترمنځ سمې اړیکې نه درلودې او د هغو افغانانو اسنادو کې ستونزې یا کمزورۍ وې چې د تخلیې مستحق وو.

دا راپور په استازو جرګه کې د جمهوري غوښتونکو د مشر مایکل مک‌کال د درې کلنو څېړنو پایله ده.

تر دې وړاندې بیا د بایډن ادارې له افغانستانه د خپلو ځواکونو د وتلو ننګه کړې او ځینو ډیموکراتو سیاستوالو پخوانی جمهوري غوښتونکی ولسمشر ډونالډ ټرمپ تورن کړی چې له طالبانو سره یې د امریکایي ځواکونو د وتلو خبره کړې وه.

د افغانستان کرکټ بورډ د یک‌شنبې په ورځ د سټمبر په ۸مه نېټه په یوه خبر کې لیکلي دي، چې پيلیز توپوهونکی ابراهیم ځدران د ټپ له امله د نیوزیلنډ پر وړاندې په یوازینۍ ټېسټ لوبه کې نه‌شي لوبېدی.

په خبر کې ویل شوي دي، هغه په تمریناتو کې ټپي شوی دی او د اړوندو ډاکټرانو له لوري د بشپړې درملنې او ارام کولو سپارښتنه ورته شوې ده.

کرکټ بورډ لیکلي: "ابراهیم ځدران د چپې پښې ښینګری نن د نیوزیلنډ لوبډلې لپاره د چمتووالي او تمرین پرمهال اوښتی دی چې له امله به یې نوموړی د نیوزیلنډ پر وړاندې د یوازینۍ ټېسټ لوبې او د سویلي افریقا پر وړاندې د راتلونکې لوبلړۍ برخه نه وي."

ټاکل شوې چې د افغانستان او نیوزیلنډ یوازینۍ ټېسټ سیالي نن دوشنبه د سپټمبر په ۹مه نېټه پیل شي.

د ویلو ده چې، په همدې تمریناتي کمپ کې چټک توپ اچونکی نوید ځدران هم ټپي شوی و او له ټېسټ لوبې بهر شوی دی.

د افغانستان او نیوزیلند د کرکټ ملي ټیمونه نن ټېسټ (پنځه ورځنۍ) لوبه پیلوي.

دا لوبه د هند په ګریټر نویډا ښار کې کېږي.

د افغانستان د ټیم مشري حشمت‌الله شهیدي کوي، چې له څو ورځو راهیسې یې له ټیم سره یوځای په ګریټر نویډا کې د نیوزیلند په وړاندې لوبې ته چمتووالی نیولی دی.

شهیدي تر لوبې مخکې خبرو کې ویلي، که څه هم په ټيم کې باتجربه لوبغاړی راشدخان او ځینې نور نه‌شته، خو ډاډه دی چې نورو لوبغاړو هم په خپل هېواد کې فرست کلاس یا د لومړۍ درجې اوږدې لوبې کړي او کولای شي ښه ثابت شي.

افغانستان ډېرې ټېسټ لوبې نه‌‌دي کټلي او په پنځو وروستیو کې یې یوازې یوه ګټلې ده.

افغانستان په نړیواله درجه بندي کې د ټېسټ په سیالیو کې ۱۲ او نیوزیلند پنځم مقام لري.

ایراني چارواکو ویلي، چې ۴۰ تنه افغان روغتیاپالان د روزنې لپاره ایران ته ورغلي دي.

تسنیم خبري اژانس راپور ورکړی، تمه ده دا افغان روغتیاپالان، ډاکتران او نرسان د یوې میاشتې په مخه د بېړنیو مراقبتونو یا ای‌سي‌یو په برخه کې روزنې ترلاسه کړي.

د بیان پر اساس د ایران روغتیا سکتور د طالبانو د حکومت په غوښتنه د افغان روغتیاپالانو روزنه ترسره کوي.

د خوست د ځاځي میدان ولسوالۍ د سرحدي سیمو خلکو ویلي، چې د جګړې له ویرې اکثر خلکو کډې کړي دي.

د سیمې دوو اوسېدونکو د یک‌شنبې ناوخته د نوم د نه ښودلو په شرط ازادي راډیو ته ویلي، د پاکستان د راکټي بریدونو په پایله کې تر دې دمه لږ تر لږه اته ولسي خلک څه ناڅه ژوبل شوي او یو طالب عسکر وژل شوی دی.

له څو ورځو د طالب سرحدي ځواکونو او پاکستاني ملېشو ترمنځ په ځاځي میدان سیمه کې نښتې کېږي.

که څه هم چارواکو د شنبې په ورځ د نښتو د درېدو خبر ورکړی و، خو د سیمې ځینو خلکو ازادي راډیو ته ویلي، چې وقفه‌يي جنګ روان دی.

د طالبانو امنیتي او دفاعي چارواکو لا رسماً د ځاځي میدان د جګړې په ارتباط څه نه‌دي ویلي.

رسنیو راپور ورکړی چې، د طالبانو او پاکستاني پوله‌ساتو ترمنځ نښتې هغه وخت رامنځته شوي، چې طالبانو غوښتل دوه پوستې جوړې کړي او پاکستانیانو یې مخه نیوله.

د افغانستان او پاراګوی د فوټسال ملي لوبډلو د نړیوال جام په تمریناتي سیالۍ کې لوبه ۲-۲ مساوي کړه.

یاده سیالي چې نن یکشنبه د سپټمبر په ۸مه نېټه د ازبکستان په کوربتوب پیل شوې وه د لوبې تر پایه دواړو لوبډلو دوه دوه ګولونه ووهل.

افغانستان به خپله دویمه تمریناتي سیالي له تایلنډ سره کوي.

افغان لوبډله به د نړیوال جام لومړۍ سیالي د سپټمبر په ۱۵مه نېټه له انګولا سره کوي.

د افغانستان پخوانی ولسمشر حامد کرزی وايي چې احمدشاه مسعود تل د خلکو په منځ کې موجود و.

کرزي دا خبره د یکشنبې په ورځ د سنبلې ۱۸مه د پخواني جهادي قومندان احمدشاه مسعود د مړینې د تلین په مناسبت په ټولنیزه شبکه ایکسپاڼه یا پخواني ټویټر کې وکړه.

هغه مسعود يو افغان وطنپال بللی او زیاته کړې يې ده چې د افغانستان د ازادۍ لپاره يې پرله پسې مبارزه کړې ده.

نن د مسعود د مړینې ۲۳مه کلیزه ده.

هغه چې له طالبانو سره په جګړه بوخت و، د تخار ولایت په خواجه بهاالدین ولسوالۍ کې د القاعده دوو جنګیاليو له خوا چې ځانونه یې خبریالان معرفي کړي وو، ووژل شو.

په بریتانیا کې د افغانستان سفارت پر خپله ایکسپاڼه یا پخوانې ټویټر کې لیکلي چې د بریتانیا د رسمي غوښتنې سره سم به په دې هېواد کې د افغانستان سفارت د ۲۰۲۴م کال د سپټمبر په ۲۷مه نېټه په رسمي ډول وتړل شي.

تر دې مخکې په بریتانیا کې د افغانستان په سفارت کې د قونسلي چارو یوه مسوول چې نه یې غوښتل نوم یې واخیستل شي٬ ازادي راډيو ته ورته خبره کړې وه.

دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو حکومت په بریتانیا کې د افغانستان له سفارته څو موده مخکې غوښتي وو چې د یادې ډلې د بهرنیو چارو وزارت سره تعامل وکړي، خو دوی دا کار ونه کړ.

طالبانو هم د دې سفارت قونسلي خدمات باطل وبلل.

سرچینې ازادي راډيو ته زیاته کړې چې د بریتانیا د بهرنیو چارو وزارت ویلي، د سفارت چارې به د طالبانو استازو ته نه سپارل کېږي، بلکې دوی به د سفارت دروازې تړلې وساتي.

د سرچینې په وینا، دغه وزارت د افغانستان د سفارت کارکوونکو ته ۹۰ ورځې وخت ورکړی چې له بریتانیا ووځي او یا هم په دغه هېواد کې پاتې شي.

دا دویم افغان سفارت دی چې په لوېدیځو هېوادونو کې تړل کېږي.

تر دې مخکې امریکا په واشنګټن کې د افغانستان سفارت تړلی و.

طالبانو په غور ولایت کې درې ښځې او څلور نارینه په عام محضر کې په درو وهلي دي.

د طالبانو سترې محکمې د شنبې په ورځ پر خپلې ایکس‌پاڼې یا پخواني ټویټر په یوې خپرې کړې خبرپاڼې کې ویلي چې درېو ښځو ته "له کوره د تېښتې" او څلورو نارینه‌وو ته د "زنا" په تور دا سزا ورکړل شوې ده.

د طالبانو د حکومت د سترې محکمې خبرپاڼه زیاتوي چې نارینه یې هر یو ۳۹ درې وهلي او دوه یې په درې او دوه نور هغه یې په څلور کلونو بند هم محکوم کړي.

"له کوره په تېښته" تورنو ښځو څخه هم یوې ته یې ۳۹ درې او یو کال بند سزا ورکړل شوې او دوه نور یې په ۲۹ درو او څلور میاشتنې بند محکومې کړې دي.

د بشري حقونو نړیوالو سازمانو په وار وار د طالبانو له‌خوا په عام محضر پر خلکو د سزاګانو پلي کول غندلي او دا یې خلکو د بشري حقونو پر خلاف بللي، خو طالبانو په بېلابېلو ولایتونو کې پر خلکو په عام محضر کې د سزاګانو پلي کولو ته دوام ورکړی دی.

نن د سپټمبر اتمه د سواد نړیواله ورځ ده.

دا ورځ له ۱۹۶۷م کال راهیسې په نړۍ کې هر کال نمانځل کېږي او سږ کال د "څو ژبو زده‌کړو ته وده ورکول، د دوه اړخیز تفاهم او سولې لپاره سواد" د دې ورځې شعار بلل شوی دی.

سږ کال یوځل بیا دا ورځ داسې مهال راځي چې په افغانستان کې د طالبانو تر حکومت لاندی د نجونو پر مخ د منځنیو ښوونځیو او پوهنتونونو دروازې تړلې دي.

یونسکو نن پر خپله ایکس‌پاڼه یا پخوانې ټویټر سواد د ټولو لپاره یو بنسټیز بشري حق بللی دی او زیاته کړې یې ده چې سواد "د نورو بشري حقونو، لویو آزادیو، او نړیوال تابعیت څخه د ګټې اخیستنې دروازې پرانېزي."

یونسکو په دې بیان کې زیاته کړې چې "سواد د خلکو لپاره د پراخې پوهې، مهارتونو، ارزښتونو، او چلندونو د ترلاسه کولو لپاره یو بنسټ دی چې د برابرۍ، غیرې تبعیض، د قانون حاکمیت، پیوستون، عدالت، تنوع او زغم پر بنسټ د تلپاتې سولې کلتور ته وده ورکوي."

دا په داسې حال کې ده چې څو ورځې وړاندې د افغانستان په تودو سیمو کې نوی ښوونیز کال پرته له دې چې نجونو ته تر شپږم ټولګي پورته د زده‌کړو اجازه ورکړل شي پیل شو چې یوازې هلکانو ته اجازه ورکړل شوه چې تر شپږم ټولګي پورته ښونځیو ته ستانه شي.

په افغانستان د طالبانو له واکمنېدو راهسیې میلیونونه نجونې له منځنیو او لوړو زده‌کړو "تر راتلونکي امره" محرومې شوې دي.

ځینې نړیوالې احصايي اټکل کوي چې دا مهال شاوخوا اتیا سلنه افغانان د لیک لوست له زده‌کړې لرې پاتې چې لویه برخه یې ښځې او نجونې دي.