د ملګرو ملتونو د ښځو د څانګې مشره سیما باهوس وایي، د افغانستان د وضعیت په اړه د یوې خپلواکې څېړنې له همغږي کوونکي فریدون سینیرلي اوغلو سره یې کتلي او د هغه د دې مهم رول په اړه یې ورسره خبرې کړې دي.

مېرمن باهوس نن په یوه ټویټ کې وویل چې دوی دواړه له دې سره موافق و چې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د ۲۶۷۹ م پرېکړه لیک له مخې دغه ماموریت به چې ده ته سپارل شوی، پر افغان ښځو او د هغوی پر حقونو ډېر متمرکز وي.

باهوس ویلي چې د ملګرو ملتونو د ښځو ځانګه او جنسیتي متخصصان د هغه د ټیم ملاتړ ته ژمن دي.

فریدون سینیرلي اوغلو به چې د ترکیې د بهرنیو چارو د وزیر او له ۲۰۱۶ نه تر ۲۰۲۳ کال پورې یې په ملګرو ملتونو کې د ترکیې د دایمي استازي په توګه دنده ترسره کړې، د افغانستان په اړه خپله څېړنه د روان کال د دوبي تر پایه بشپړه کړي.

د خوړو نړیوال پروګرام یا 'ډبلیو ایف پي' په نورستان کې د لویو کورنیو له ۱۵۰ هغو مېرمنو سره چې د خپلو کورنیو ډوډۍ ګټونکې دي، د وزو د مرستې خبر ورکوي.

د دې پروګرام د افغانستان څانګې پرون سه‌شنبې په یوه ټویټ کې وویل، هرې کورنۍ ته یې یوه بلاربه وزه او یو وزګوړی ورکړي دي.

د خوړو نړیوال پروګرام وایي، دغو ښځو د څارویو نسل پالنه او د خپلو لبنیاتو تولید پیل کړی او زیاتوي، دا د دې سبب کېږي چې د کورنیو په غذایي رژیم کې تنوع او هغوی ته ګټه وټه رامنځته کړي.

د خوړو نړیوال پروګرام د اروپایي ټولنې، جرمني او نورو شریکانو څخه مننه کړې چې دغه مرستې یې برابرې کړې دي.

د بخښنې نړیوال سازمان وايي، طالبان د هغه څه په اړه چې بشري جنایت بلل کېږي، مسوول وګڼل شي.

په هغه راپور کې چې نن د مې ۳۰مه د دې سازمان له‌خوا خپور شوی په‌کې راغلي، اوسمهال په افغانستان کې ښځې په کاري، ټولنیزو او زده‌کړو برخو کې له محدودیتونو سره مخامخ دي.

په راپور کې راغلي، ښځې نه پرېښودل کېږي چې د خپلو دې حقونو لپاره سوله‌ییز لاریونونه وکړي.

راپور کې د طالبانو له‌خوا پر ښځو د حجاب پر مسئله هم نیوکه شوې ده.

تر اوسه طالب چارواکو د بخښنې نړیوال سازمان د دې راپور په اړه تبصره نه‌ده کړې.

په تېرو څه باندې ۲۱ میاشتو کې چې طالبان په افغانستان کې په واک کې دي، د ښځو پر کار او زده‌کړو سربېره ښځو ته اجازه نه‌ده ورکړې چې خپل ټولنیز فعالیتونه ترسره کړي.

د بشري حقونو د څار سازمان د ښځو د حقونو د چارو مرستیاله هیدربار ويلي، د طالبانو ژمنې ارزښت نه‌لري.

هیدربار د ناروې د کډوالو د شورا د مشر یان ایګلند وروستیو څرګندونو ته په اشاره چې ویلي یې دي، د طالبانو چارواکو چې ده ورسره په وروستي سفر کې په کندهار او کابل کې لیدلي، ډاډ یې ورکړی چې د ښځو د کار او زده‌‌کړې لپاره به ملي تګلاره ډېر ژر نهایي شي، وایي، د طالبانو ژمنې ارزښت نه‌لري.

هیدربار نن دوشنبې په یوه ټویټ کې ویلي، دا هیله‌منه ده چې طالبان دا کار وکړي، خو زیاتوي په تېر څه باندې یو نیم کال کې دوی ژمنې کړي چې نجونې به پرېږدي چې بېرته ښوونځیو ته لاړې شي، خو په دې برخه کې تر اوسه هېڅ پرمختګ نه لیدل کېږي، بلکې لا پر دوی محدودیتونه زیات شوي دي.

هیدربار وایي، طالبانو د ۱۹۹۶ او ۲۰۰۱ کلونو ترمنځ د خپلې لومړنۍ واکمنۍ په موده کې هم ورته ژمنې کړې وې چې عملې نه‌شوې.

د ۲۰۲۱ کال له دوبي راهیسې چې طالبان بیا پر افغانستان واکمن شوي، له شپږم ټولګي پورته نجونې یې ښوونځیو ته له تلو او نجونې او ښځې یې هم له پوهنتوني زده‌کړو منع کړي دي.

د ملګرو ملتونو د خوړو او کرنې ادارې په لغمان ولایت کې څه باندې دوه زره مېرمنو ته د کورنیو باغچو توکي برابر کړي دي.

دغې ادارې نن دوشنبه پر خپله ټویټرپاڼه لیکلي، دا ۲۰۵۸ هغه مېرمنې دي چې د خپلو کورنیو سرپرستي ورله غاړې ده.

دوی د دغه ګام هدف د غذایي خوندیتوب پیاوړتیا بللې ده او په خبره یې مالي مرسته یې د اسیا د پراختیا بانک ورکړې ده.

تر دې وړاندې ملګرو ملتونو ویلي چې په روان ۲۰۲۳م کال کې څه باندې ۲۸ میلیونه افغانان بشري مرستو ته اړتیا لري.

په بدخشان کې د طالبانو سیمه‌ییز چارواکي د یوې ځوانې نجلۍ د ځان‌وژلو خبر ورکوي.

د دې ولایت د اطلاعاتو او فرهنګ رییس معزالدین احمدي ویلي چې د فیض‌اباد د شورابک د سیمې دغې اوسېدونکې چې د کوکچې سیند ته ځان غورځولی و، خلکو یې مړی پرون یکشنبې راوایست.

نوموړی د عیني شاهدانو په حواله وایي چې دغې ځوانې نجلۍ کورنۍ ستونزې درلودې.

په دې اړه نور جزییات نه‌دي ورکړل شوي، خو د کورني تاوتریخوالي ترڅنګ پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته چې پر ښځو او نجونو یې د کار او زده‌کړو په برخو کې سخت محدودیتونه لګولي، دغه وضعیت په تېره ډېرې ځوانې نجونې له روانې پلوه اغېزمنې کړې دي.

په تخار کې د طالبانو امنیتي چارواکي وايي، په دې ولایت کې یوې ښځې ځان وژنه کړې او یوه بله وژل شوې ده.

د تخار د امنیه قوماندانۍ ویاند عبدالمبین ساپي نن رسنیو ته وویل، د ینګي قلعه ولسوالۍ په کفترعلي کلي کې یوې ۲۳ کلنې ښځې د کورنیو لانجو له کبله مرګ موش خوړلی او ځان وژنه یې کړې.

ساپي همدا راز وویل، بېګا په مرکز تالقان کې په یوه بله پېښه کې یوه ښځه په خپل کور کې د ناپېژاندو کسانو له خوا وژل شوې ده.

د ساپي په وینا، د دواړو پېښو په اړه څېړنې پیل شوې دي.

په افغانستان کې د ښځو پر وړاندې د تاوتریخوالي پېښې پخوانۍ سابقه لري، خو په وروستیو کلونو کې زیاتوالی په کې راغلی.

د بشري حقونو دوو مخکښو مدافع ټولنو غوښتنه کړې چې پر افغان ښځو او نجونو د طالبانو محدودیتونه دې د بشریت پرضد د جرمونو په توګه وڅېړل شي.

د بخښنې نړيوال سازمان یا ایمنسټي انټرنېشنل او د عدالت او بشري حقونو مدافعانو په یو ګډ راپور کې چې عنوان یې دی 'د ښځو پرضد د طالبانو جګړه' ویلي چې پر افغان مېرمنو د طالبانو کلک محدودیتونه او غیرقانوني ځپونکي اقدامات دې د بشریت پرضد د احتمالي جنایاتو په توګه وڅېړل شي.

په دې راپور کې د بخښنې د نړیوال سازمان د مشرې ایګنیس کالامارد له قوله ویل شوي چې نوموړې وايي، افغان مېرمنې د جنسیت په اساس د بشري ضد جنایاتو قربانیانې دي.

د افغان ښځو او نجونو د زده‌کړې فعالې شبانې بسیج راسخ د نېشنل جیوګرافیک شبکې د رولیکس جیوګرافیک اکسپلوریر یا څېړونکې سږنۍ جایزه ترلاسه کړې ده.

دې شبکې پر خپله ویبپاڼه په یوه اعلامیه کې چې پرون سې‌شنبې یې خپره کړې ویلي چې نوموړې ته دغه جایزه د افغان ښځو او نجونو د زده‌کړې په برخو کې د هغې د هر اړخیزو او مهمو کارونو په خاطر ورکړل شوې ده.

د نېشنل جیوګرافیک ټولنې اجراییه رییسې جیل تیفینتالر د دغې جایزې د ورکړې په مراسمو کې وویل چې شبانه یوه تکړه او با استعاده مشره ده چې خپل ژوند یې د افغان ښځو او نجونو تعلیم او پرمختګ ته وقف کړی دی.

هغې ویلي: "موږ د شبانې له زړورتیا او ژمنتیا څخه زده‌کړې ته د لاسرسي، مساواتو او شمولیت لپاره په لارو چارو کې الهام اخیستی دی."

شبانه بسیج راسخ چې د طالبانو په لومړۍ واکمنۍ یې په کابل کې په پټه زده‌کړې کړي او وروسته یې خپلې لوړې زده‌کړې په متحدو ایالتونو کې بشپړې کړې او په تېر جمهوري نظام کې یې د افغان ښځو او نجونو لپاره د لوړو زده‌کړو او اوسېدو لومړنی ښوونځی جوړ کړی او د دولسمو ټولګیو له ډېرو فارغانو سره یې مرسته کړې چې د نړۍ په مختلفو هېوادونو کې د پوهنتونونو بورسیې ترلاسه کړي.

د ۲۰۲۱ کال په اګسټ کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته یې خپله ټولنه رواندا ته ولېږدوله او هلته یې د شپې د یوازېني ښوونځي په پرانيستلو سره يې افغان نجونو ته د زده‌کړې او د شپې اوسېدو بشپړ امکانات برابر کړي دي.

شبانه بسیج راسخ ویلي، دا د افغان ښځو د نسلونو د تاریخي زړورتیا وارثه ده او پر نړیوالو غږ کوي چې افغان ښځې او نجونې هیرې نه‌کړي.

نوموړې ته دغه جایزه داسې مهال ورکول کېږي طالبانو په افغانستان کې له شپږم ټولګي پورته نجونې له ښوونځیو او نجونې او ښځې هم له پوهنتوني زده‌کړو منع کړې دي.

د یوې نړیوالې مرستندویې ټولنې مشر وايي، طالبانو ده ته ډاډ ورکړی چې په نادولتي موسسو کې د افغان مېرمنو د کار په اړه د طالبانو د حکومت تګلاره بشپړېدو ته نږدې ده.

د ناروې د کډوالو د شورا رییس یان ایګلنډ چې په تېرو شپږو میاشتو کې یې د دوهم ځل لپاره افغانستان ته تللی دی اسوشېټېډپریس خبري اژانس ته ویلي چې د طالبانو له یو شمېر مشرانو سره یې په کندهار کې کتلي او هغوی ډاډ ورکړی چې دا تګلاره به په نږدې راتلونکي کې بشپړه شي، خو وخت یې نه دی ښودلی.

طالبانو په تېر ډسمبر کې په دولتي او نادولتي ادارو کې د ښځو پر کار بندیز ولګاوه او په اپرېل میاشت کې دا بندیز د روغتیا او زده کړو له سکټورونو پرته د ملګرو ملتونو دفترونو ته هم وغځېد.

په جنوري کې د طالبانو حکومت اعلان وکړ چې په نادولتي مؤسسو کې د ښځو د کار د دوام په اړه پر یوه تګلاره کار کوي.