د بخښنې نړیوال سازمان، په افغانستان کې د هغه څه د بندېدو غوښتنه کړې چې د معترضو ښځو مجازات ښودل شوي دي.

دغه بنسټ پرون په یوه اعلامیه کې وویل چې د ۲۰۲۱م کال د اګست میاشتې په نیمايي کې پر افغانستان د طالبانو د ولکې له بیاټینګولو وروسته، معترضې ښځې د طالبانو د ظالمانه تګلارو له کبله په زوره ترۍ تم شوي، شکنجه شوي او بد چلند ورسره شوی دی.

په دوام کې ویل شويچې په دغو ښځو کې د بشري حقونو څلور مدافعانې پریسا ازاده، ندا پرواني، ژولیا پارسي او منیژه صدیقي شاملې دي چې د سپټمبر او نومبر میاشتو ترمنځ د طالبانو له خوا نیول شوې دي.

د بخښنې نړیوال سازمان په وینا، دغه څلور مېرمنې د توقیف پر مهال مدافع وکیل نه لري، په منظم ډول له خپلو کورنیو سره نه شي کتلی او شکنجه شوي، یا هم بد چلند ورسره شوی دی.

د بخښنې نړیوال سازمان په اعلامیه کې غوښتنه شوې چې د بشري حقونو دغه مدافعانې سمدلاسه او له قید یا شرط پرته خوشې شي.

طالبانو د دغو څلورو فعالانو د نیولو خبر تایید یا رد کړی نه دی.

بلخوا په افغانستان کې د ملګرو ملتونو سیاسي استازولۍ یا یوناما پرون وویل چې د خپلسرو نیونو د عواقبو په اړه سخته اندېښنه لري.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو مرستندوی ماموریت د طالبانو لخوا د معترضو ښځو د خپلسرو نیونو په اړه اندېښنه ښودلې ده.

یوناما نن پر خپله ایکسپاڼه په یوه بیان کې ویلي چې د سپټمبر له نولسمې نېټې راهیسې د ښځو د حقونو څلور تنه فعالانې د طالبانو له خوا نیول شوي دي.

بیان زیاتوي چې چارواکي باید د دې مېرمنو د روغتیا، له خپلو کورنیو سره د لیدنې او قانوني استازولۍ حقونه خوندي کړي.

یوناما پر طالبانو غږ کړی چې د نظر او بیان آزادۍ ته د بشري حقونو له نړیوال تعهد سره سم درناوی وکړي.

راپورونه وايي چې څلور تنه فعالانې منیژه صدیقي، ژولیا پارسي، ندا پرواني او پریسا ازاده د طالبانو په بند کې دي، خو طالبانو تراوسه د دې مېرمنو د نیولو په اړه څه نه دي ویلي.

داسې مهال په افغانستان کې نږدې نیمايي ماشومان ښوونځي نه‌ځي، اروپايي ټولنې په دې هېواد کې د زده‌کړو د کیفیت د ښه‌والي لپاره د ۲۵ میلیون یورو نوې مرسته اعلان کړه.

په افغانستان کې د اروپايي ټولنې د پلاوي شارژدافېرې دفتر نن سهار ازادي راډیو ته رالېږلې خبرپاڼه کې لیکلي، دا پیسې به د ابتداییه ښوونځیو د څه باندې ۲۰۰ زره زده‌کوونکو د زده‌کړه‌ییز چاپیریال د ښه‌والي لپاره د یونېسف له لارې مصرف شي.

په خبرپاڼه کې زیاته شوې، په دې پیسو به نږدې ۳۸۵ ابتداییه ښوونځیو ته ټولګي، د احاطې دېوالونه او د روغتیا ساتنې په برخه کې نورې اسانتیاوې برابرې شي او یوه برخه به یې د ښوونکو په روزنې هم ولګول شي، څو د تدریس کیفیت لوړ شي.

په اعلامیه کې په افغانستان کې د اروپايي ټولنې د پلاوي شارژدافېرې رفايله يوديس له قوله لیکل شوي: "په ښوونیز سیستم پانګه‌اچوونه د هغو نجونو او هلکانو ملاتړ لپاره خورا مهمه ده چې لا هم ښوونځي ته د تلو توان لري."

نوموړې ویلي، ښوونه او روزنه په افغانستان کې د نجونو او هلکانو د ښې راتلونکې لپاره د هیلو څراغ دی.

د اروپايي ټولنې په اعلامیه کې د افغانستان د زده‌کړو کیفیت د ټولې نړۍ په پرتله ټیت ښودل شوی او زیاتوي، د ۲۰۲۲ کال د شاخص پر بنسټ، په لومړي او دویم ټولګي کې یوازې ۱۳،۶ سلنه زده‌کوونکو د لوستلو لومړني مهارتونه زده‌کړي دي.

دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو حکومت بیا له شپږم ټولګي پورته د نجونو ښوونځي هم تړلي او تر څنګ یې نجونې پوهنتونونو ته د تلو اجازه هم نه‌لري.

د بشري حقونو د څار سازمان وايي چې د تعلیم په برخه کې د طالبانو د ناسمو پالیسیو زیان د نجونو ترڅنګ هلکانو ته هم رسېږي.

دې سازمان په یو تازه راپور کې چې نن خپور شو، ویلي چې نړیوال طالبان له دې کبله غندي چې د نجونو ښوونځي او پوهنتونونه یې بند کړي، خو زیاتوي چې پر هلکانو د طالبانو د دې پرېکړې زیانونو ته لږه پاملرنه شوې.

په راپور کې راغلي چې له هېواده د ښځو په ګډون د متخصصو استادانو د وتلو، په تعلیمي نصاب کې د ناسمو بدلونونو او بدني سزاګانو له وجې په هلکانو کې ښوونځي ته د وتلو وېره ډېره شوې او په ښوونځیو کې د زده کوونکو حاضري رالوېدلې ده.

په راپور کې یادونه شوې چې طالبانو ډېری ښځینه ښوونکې له دندو لیرې کړي چې له کبله یې یا غیرمسلکي ښوونکي دوی ته درس ورکوي او یا له ښوونکي پرته په ټولګې کې کېني.

طالبانو د بشري حقونو د څار د سازمان د دې راپور په اړه تراوسه څه نه دي ویلي.

د نوبل د سولې د جایزې ګټونکې او د نجونو د زده کړې فعاله ملاله یوسفزۍ وایي، پر افغانستان واکمنو طالبانو نجلۍتوب غیرقانوني کړی او غوښتنه یې وکړه چې جنسیتي توپیرپالنه یا جنسیتي اپارټایډ باید د بشریت ضد جنایت وبلل شي.

ملاله یوسفزۍ دغه څرګندونې نن د جنوبي افریقا په پلازمېنه جهانسبورګ کې د جنوبي افریقا د پخواني ولسمشر او د نژادي توپیر یا اپارټایډ د سر سخت مخالف نیلسن مانډیلا د لسم تلین په مناسبت یوې جوړې شوې غونډې ته وکړې.

هغې وویل ، افغان نجونې چې ښوونځیو ته له تلو منع شوي، ډېری یې له خفګان سره مخ شوي او یو شمېر یې مخدره موادو یا ځانوژنې ته مخه کوي.

ملالې یوسفرۍ وویل، د جنوبي افریقا وګړو ډېره مبارزه وکړه چې نژادي توپیرپالنه یا اپارټاید په نړیواله سطحه د یوه جرم په توګه په رسمیت وپېژندل شي او د دوی دغو هڅو ته هم وروسته د نړۍ ډېر پام واوښت، خو د هغې په خبره جنسیتي اپارټایډ تراوسه نه دی تایید شوی.

ملالې یوسفزۍ زیاته کړه: "موږ اوس فرصت لرو چې دا کار وکړو او د ملګرو ملتونو د یوه نوي منشور په چوکاټ کې چې پرې بحثونه پیل شوي باید جنسیتي اپارټایډ درست تعریف شي."

د بخښنې نړیوال سازمان یا ایمنسټي انټرنېشنل په افغانستان کې د بشري حقونو د فعالې پریسا آزاده د غیرقانوني نیول کېدو پر راپورونو ژوره اندېښنه ښودلې.

دې سازمان پرون پر ایکس شبکې یا پخواني ټویټر په یوه بیان کې ویلي چې مېرمن آزاده، منیژه صدیقي، ندا پرواني، ژولیا پارسي، د نوموړې مېړه رسول پارسي او د بشري حقونو نور فعالان باید سمدستي له بنده خوشې شي.

که څه هم د طالبانو حکومت د دې فعالانو د نیول کېدو پخلی نه دی کړی خو ویل کېږي چې دوی د طالبانو استخباراتو نیولي دي.

د بخښنې نړیوال سازمان پخوا هم ویلي دي چې د ښځو پر وړاندې د طالبانو ځپونکي اقدامات د بشریت پرضد له جنایتونو سره انډول دي او په پروني بیان کې یې یوځل بیا ټینګار کړی چې پر ښځو او نجونو د طالبانو محدودیتونه او غیرقانوني اقدامات د بشریت پر ضد جنګي جرایم بلل کېدای شي.

په ملګرو ملتونو کې د افغانستان د تېر جمهوري نظام دایمي استازي نصیراحمد فایق د یوې معترضې افغان مېرمنې پریسا ازاده د خوشې کېدو غوښتنه وکړه.

فایق تېره شپه په خپله اکس ټولنیزه شبکه یا پخواني ټویټر کې لیکلي چې د طالبانو دغه اقدام د اسلامي او کلتوري ارزښتونو، دغه راز د بشري حقونو او د ازادیو د اساساتو خلاف عمل دی.

هغه د مېرمن ازاده د نیولو پېښه په کلکه غندلې، د هغې او د نورو معترضو ښځو او د بشري حقونو د مدافعانو د فوري خوشې کېدو غوښتنه یې کړې ده.

طالبانو د عدالت او ازادۍ لپاره د ښځو د غورځنګ غړې پریسا ازاده تېره سې شنبه ازاده په کابل کې نیولې ده.

د طالبانو ویندویانو د دې پېښې په باب تبصره نه ده کړې.

د طالبانو حکومت لا هم د حقونو ځینې فعالان له دې هغې ډلې ژولیا پارسي او د هغې زوی، ندا پرواني او د هغې ماشومه، منیژه صدیقي او رسول پارسي خوشې کړي نه دي.

طالبانو په هرات ولایت کې یو شمېر ښوونیز مرکزونه تړلي دي.

سیمه ییزو سرچینو دا خبره د ازادي راډیو خبریال ته تایید کړې ده.

اخوا ګڼو رسنیو او خبریالانو هم لیکلي چې د طالبانو وسله وال د سه شنبې په ورځ د هرات یو شمېر ښوونیزو مرکزونو ته ورغلي او دغو مرکزونو ته یې د نجونو د ورتګ مخه نیولې ده.

په خواله رسنیو هم د څو ښوونیزو مرکزونو په دروازو د طالبانو د سند د لګېدو عکسونه خپاره شوي.

په دې مکتوب کې لیکل شوي چې تر بل امر پورې دې د هرات ټول ښوونیز مرکزونه تړلي پاتې وي.

د راپورونو له مخې د هرات ګڼو نجونو زده کوونکو په دې ښوونیزو مرکزونو کې پر ساینسي مضامینو سربېره انګریزي او جرمني ژبې هم زده کولې.

طالبانو له شپږم ټولګي پورته د نجونو ښوونځي او په هغه سربېره د نجونو پر مخ پوهنتونونه تړلي دي.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړې استازې روزا اوتونبایوا وایي، پر ښځو محدودیتونه د طالبانو د حکومت یوه نه بلېدونکې برخه ګرځېدلې ده.

مېرمن روزا اوتونبایوا د چهارشنبې په ورځ د سعودي عربستان په جدې ښار کې د اسلامي هېوادونو د همکارۍ سازمان غونډې ته وویل، دغه محدودیتونه له افغاني کلتور او اسلامي ارزښتونو سره اړخ نه لګوي.

هغې زیاته کړه: "دغو محدودیتونو دوی 'نجونې او ښځې' تر شپږم ټولګي پورته ښونځیو او لوړو زده کړو ته له لاسرسي راګرځولي دي. پر دې سربېره یې د ژوند په ټولو ټولنیزو، اقتصادي، فرهنګي او سیاسي ژوند کې هم د هغوی د ګډون مخه نیولې. په خواشینۍ سره چې دغه محدودیتونه د طالبانو د حکومتولۍ د سیستم یوه نه جلا کېدونکې برخه ګرځېدلې ده."

د اسلامي هېوادونو د همکارۍ سازمان په دې غونډه کې ټینګار شوی چې ښځې په ملي کچه د ودې او پرمختګ یوه مهمه برخه ده او باید د ګډون حق ورکړل شي.

طالبانو واک ته له رسېدو وروسته تر شپږم ټولګي پورته د نجونو د ښونځیو مخه نیولې او تېر دسمبر کې یې د هغوی پوهنتونونه هم بند کړل.

طالبانو په نړیوالو او کورنیو موسسو او نورو ټولنیزو برخو کې د ښځو د ګډون مخه نیولې او د نړیوالو له پرله پسې نیوکو او غوښتنو سره سره یې دې برخه کې کوم نرمښت نه دی ښودلی.

د ملګرو ملتونو یوې چارواکې یوځل بیا د افغان ښځو او نجونو د تعلیم او کار موضوع رابرسېره کړې او غوښتنه یې کړې ده چې باید د دې ستونزې د حل لپاره نړیواله ټولنه له طالبانو سره خبرې وکړي.

د آسیا پاسیفیک سیمې لپاره د ملګرو ملتونو د پرمختیايي ادارې د ساحوي دفتر مشرې کاني ویګناراجا پرون د جاپان له 'این ایچ کې' خبري آژانس سره په مرکه کې وویل چې نړیواله ټولنه باید په دې اړه له طالبانو سره ډیالوګ وکړي او د افغان ښځو او نجونو ملاتړ وکړي.

مېرمن ویګناراجا همداراز د افغان مېرمنو د ذهني روغتیا او په کم عمر د نجونو د ودونو په اړه، هغه هم په داسې حالت کې چې د افغانستان اقتصادي وضعیت خورا زیات خراب شوی، اندېښنه څرګنده کړه.

طالبانو پر افغانستان له واکمنېدو وروسته په تېرو څه کم دوه نیمو کلونو کې په تدریجي ډول لومړی د نجونو لېسې او منځني ښوونځي بند کړل، ورپسې یې په دولتي او نادولتي ادارو کې د ښځو پر کار بندیز ولګاوه او له هغه وروسته یې د نجونو د پوهنتونونو دروازې هم بندې کړې.