د جون ۱۲مه د ماشومانو د کار د مخنیوي نړیواله ورځ ده. افغانستان په سویلي اسیا کې یو له هغو هېوادونو څخه دی چې له یو میلیون زیات ماشومان یې درانه کارونه کوي.
جګړه، خراب اقتصادي وضعیت او بېوزلي، هغه لاملونه دي چې ماشومان یې کار کولو ته اړ ایستلي.
که څه هم د ماشومانو لهخوا د درنو کارونو د مخنیوي لپاره په دولتي او غیر دولتي کچه یو شمېر کارونه شوي، خو ښکاري چې هغه ډول اړینه ده، پایله یې نه ده ورکړې.
۱۲ کلن نورالله د کندهار ښار په کابل دروازه کې د لویو موټرو د جوړونې په یوه کارخونه کې کار کوي، چېرې چې د ده د وزن څو برابره درنې اوسپنې ښکته پورته کېږي، نوموړی وايي، که کار و نه کړي، څه به خوري؟
نورالله زیاتوي: "زه چې دا درانه اوسپنې او شیان پورته کوم، ماښام مې بیا بدن خوږېږي، لاسونه مې درد کوي، ملا مې درد کوي، پښې مې درد کوي، ستړی شم. اړ یو، مسکینان یو، ډوډۍ نه لرو."
دا د زرګونو هغه ماشومانو یوه بېلګه ده چې د افغانستان په ګوټ-ګوټ کې درانه کارونه کوي. له دوی ډېر یې د کورنۍ سرپرستان دي.
۹ کلن شفیع الله د کابل ښار په یوه څنډه کې د ترکاڼۍ په یوه دوکان کې کار کوي. له ده نه یوازې ښوونځی پاتې، بلکې د خپل کوچنیتوب پر ټولو امیدونو یې خاورې اړولي او لویه هیله یې دومره ده چې تر ماښامه خپلې کورنۍ ته یوه ګوله ډوډۍ پیدا کړي.
نوموړی وايي: "که زه کار و نه کړم، امکان نه لري. د کورنۍ توان مې ډېر کم دی. ما باید په دې عمر کې زدهکړه کړې وای، نه دا چې درانه او سخت کارونه وکړم."
د افغانستان له ماشومانو د ملاتړ قانون دروند یا شاقه کار هغه بولي چې کول یې د ماشوم په بدني یا ذهني ودې ناوړه اغېز وکړي.
د دې قانون د نهم فصل په ۶۲مه ماده کې د کار د قانون له حکم سره سم، فزیکي درانده، روغتیا ته زیان رسوونکي او تر ځمکې لاندې کارونو ته د تنکیو ځوانانو ګمارنه منع ګرځول شوي او سرغړونکو ته د قانون له مخې، د مجازاتو حکم شوی.
خو له دې ټولو سره-سره، د افغانستان د کار او ټولنیزو چارو وزارت رسمي شمېرې ښيي چې په ټول وطن کې ۱،۲ میلیونه ماشومان په بېلابېلو درنو کارونو بوخت دي.
د دې وزارت ویاند عبدالفتاح عشرت احمدزي ازادي راډیو ته وویل، د کار نړیوال سازمان له هغو هېوادونو چې ماشومانو په کې درانه کارونه کوي غوښتي، څو تر ۲۰۲۵ کال پورې پر ماشومانو د درنو کارونو بشپړ مخنیوی وکړي.
نوموړی وايي: "د افغانستان حکومت، نړیواله ټولنه او په ټوله کې بېلابېلې ادارې په دې برخه کې له موږ سره همغږي دي، څو وتوانېږو له مختلفو لارو په ګټې دا شمېر را کم او یا هم پای ته ورسوو."
د اقتصادي چارو کارپوهان جګړه، خراب اقتصادي وضعیت او بېوزلي، هغه لاملونه بولي چې ماشومان یې کار کولو ته مجبور کړي.
شنونکي شعیب رحیم ازادي راډیو ته وویل: "دا ټول لاملونه د دې سبب شي چې تعلیم، روغتیا او نور امکانات له لومړیتوبونو ولوېږي، بالاخره موږ شاهد یوو چې د دې پرځای هغه ماشومان چې ښوونځیو یا هم مدرسو ته ولاړ شي، په بازارونو کې درانده کارونه کوي."
افغانستان کې د ماشومانو د کار د مخنیوي لپاره په دولتي او غیر دولتي کچه یو شمېر کارونه شوي، خو د امکاناتو او بودجوي ستونزو له کبله، ډېر محدود دي، ځکه یې د پام وړ پایله نه ده ورکړې.
خو سره له دې د افغانستان د کار او ټولنیزو چارو وزارت وايي، حکومت، د کار نړیوال سازمان، د کارګرو ټولنه او د سوداګرۍ خونه په دې هڅه کې ده چې د ماشومانو د کار مخه ونیسي.
د دې وزارت ویاند عبدالفتاح عشرت احمدزي ازادي راډیو ته وویل: "زموږ تر ټولو لویه او مهمه برنامه دا ده چې هغو ماشومانو لپاره چې سرپرستان نهلري، روزنتونونو ته ولېږدول شي او هغوی چې سرپرست لري، د مسلکي او تخنیکي زدهکړو پروګرام ورته لرو، څو دوی د دې جوګه شي چې خپل ځان او کورنۍ ته یوه ګوله ډوډۍ پیدا کړي."
ملګري ملتونه وايي، په نړۍ کې له لسو ماشومانو نږدې یو یې کار کوي.
دا سازمان خبرداری ورکوي چې په دې سره د ټول نسل روغتیا، ښوونې او روزنې او ښه راتلونکې له ګواښ سره مخامخ ده.
دا خبرداری ملګرو ملتونو په هغه راپور کې ورکړی دی چې د ماشومانو د کار په اړه په هرو څلورو کلونو کې یو ځل خپریږي.
د ماشومانو لپاره د ملګرو ملتونو موسسې یا یونېسف او د کار نړیوال سازمان په خپل ګډ راپور کې لیکلي، په نړۍ کې د هغو ماشومانو شمېر چې کار کوي یو سل او شپیته میلیونو ته لوړ شو چې دا شمېره په تېرو څلورو کلونو کې اته میلیونه او څلور لکه تنه زیاته شوې ده.