د افغانستان لپاره د امریکا د متحدو ایالتونو شارژدافېره وايي چې په افغانستان کې د بدلون لپاره به له عدالت غوښتنې لاس وانه‌خلي.

کرن ډیکر په افغانستان کې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د کلني راپور خپرېدو ته په اشاره په خپله ایکس شبکه یا پخواني ټویټر کې پرون لیکلي، افغانان باید وپوهېږي چې یوازې نه دي.

هغې دغه راز لیکلي: "د بشري حقونو مدافعان زما اتلان دي."

د امریکا دغې لوړ رتبه ډیپلوماتې ویلي چې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت په کلني راپور کې په افغانستان کې پر ښځو د لګول شویو محدودیتونو، د ازادو رسنیو ختمولو، پر سوله‌ییزو اعتراضونو حملو او مذهبي محدودیتونو ته اشاره شوې ده.

کرن ډیکر ویلي چې هره ورځ له دغو محدودیتونو سره خپل مخالفت څرګندوي.

افغانستان کې د بشري حقونو د وضعیت په اړه د امریکا د بهرنیو چارو وزارت کلنی راپور چې تېره دوشنبه خپور شو، ښيي چې په ۲۰۲۳ کال کې په دې هېواد کې بشري حقونه په پراخه کچه نقض شوي او د طالبانو حکومت د افغانانو خپلسرو نیونو، شکنجې، ځورونو، اختطاف، وژنو او ان جبري کډوالۍ ته دوام ورکړی دی.

د طالبانو ضد د ملي مقاومت په نوم جبهې په ایران کې له توقیفه د خپلو څلورو غړیو د خوشې کېدو خبر ورکړی دی.

دې جبهې پرون چهارشنبې په یوه خپره کړې اعلامیه کې ویلي چې دوی د ناسم پوهاوي پر اساس نیول شوي وو.

دغه کسان چې نومونه یې نه دي ښودل شوي، د روان کال د وري یا حمل په ۱۷ د اسلامي دولت سخت دریځې ډلې یا داعش د غړیتوب په تور د ایران په کرج ښارکې پولیسو نیولي وو.

نن پنجشنبې د اپریل ۲۵ د ملاریا له ناروغۍ سره د مبارزې نړیواله ورځ ده.

د روغتیا نړیوال سازمان، WHO نن په خپله ایکس پاڼه یا پخواني ټویټر کې لیکلي چې د ملاریا په وړاندې د مبارزې نړیواله ورځ یو فرصت دی چې د دغې ناروغۍ د مخنیوي او کنټرول لپاره د دوامداره پانګونې او سیاسي ژمنتیا پر اړتیا تاکید وشي.

دې سازمان ویلي چې په وروستیو کلونو کې د ملاریا د خپراوي مخه یو څه ډب شوې ده.

تر دې مخکې د ملګرو ملتونو پراختیایي ادارې ویلي وو چې د افغانستان ۲۷ سلنه وګړي په هغو سیمو کې اوسي چې په ملاریا ناروغۍ د اخته کېدو خطر پکې زیات دی.

دې ادارې وضعیت ته په پام د ملاریا ناروغي په افغانستان کې د عامه روغتیا یوه ستونزه بللې وه.

ملاریا هغه وژونکي ناروغي ده چې معمولاً د اوړي په تودو موسمونو کې د یوه غوماشي د چیچلو په وسیله بل کس ته سرایت کوي.

د بې پولې خبریالانو ټولنې، RSF په افغانستان کې د څلورو خبریالانو د خوشې کیدو او دوو خصوصي ټلویزیوني چینلونو د فعالیت د بېرته پیلولو غوښتنه وکړه.

دې ټولنې ویلي چې دغه خبریالان او رسنۍ په تېرو څو اوونیو کې په دې هېواد کې د مطبوعاتو د ازادۍ په وړاندې د طالبانو د وروستیو ځپونکو اقداماتو قرباني شوي دي.

د بې پولنې خبریالانو د ټولنې په وینا، د راډیو څلور خبریالان په وروستیو څه باندې دوو اونیو کې د افغانستان په دوو مختلفو ولایتونو کې نیول شوي.

پر درېیو نیول شویو خبریالانو تور پورې شوی چې موسیقي یې خپروله او د خپرونو په مهال یې له ښځینه اوریدونکو ټیلفوني تماسونه ترلاسه کول.

طالبانو دغه راز تیره اونۍ د نور او بریا په نومونو دوه خصوصي ټلویوني چینلونه په دې تور چې ملي او اسلامي ارزښتونوته یې درناوی نه کاوه، بند کړل.

د جنوبي آسیا لپاره د بې پولې خبریالانو د ټولنې مشرې سیلیا میرسیر په یوه بیان کې وویل چې د مجازاتو دغه وروستۍ پرېکړې پر رسنیو د طالبانو د ځپونکو اقداماتو یوبل ګوزار دی او له طالبانو غواړي چې سمدستي دې څلور خبریالان خوشې او دوو ټلویزیوني چیلنونو ته بیرته د فعالیت د پیلیدو اجازه ورکړي.

د پولې خبریالانو ټولنې ویلي چې په تېر۲۰۲۳ کال کې چې افغانستان د ۲۰۲۳ کال د مطبوعاتو د ازادۍ په نړیوال نوملړ کې د ۱۸۰ هېوادونو په منځ کې ۱۵۲ ځای درلود، په دې هېواد کې لږترلږه ۲۵ خبریالان نیول شوي وو.

نن د افغانستان په ۲۴ ولایتونو کې د بارانونو د ورېدو اټکل شوی دی.

د طالبانو د ترانسپورټ او هوایي چلند وزارت د هواپېژندنې ریاست وایي چې په هرات، فراه، نیمروز، هلمند، کندهار، زابل، خوست، پکتیا، لوګر، غزني، دایکندي، ارزګان، غور، بادغیس، فاریاب، جوزجان، سرپل، بغلان، پنجشیر، ننګرهار، کونړ، نورستان، بدخشان او تخار ولایتونو کې د سختونو ورښتونو امکانات شته.

دغو ورښتونو ته بزګران خوشاله دي او خلک وایي چې له دې سره به د ځمکې لاندې اوبو کچه لوړه شي، خو بل لور ته په وروستیو څو اونیو کې ورښتونو او ورسره سېلونو په افغانستان کې د لسګونو کسانو ژوند اخیستی او په اکثر ولایتونو کې یې مالي زیانونه اړولي دي.

له افغان شخصیتونو سره د طالبانو د حکومت د اړیکو کمېسیون وایي، د دې کمېسیون له جوړېدو راهیسې تراوسه پورې ۸۳۹ افغان شخصیتونه خپل هېواد ته را ستانه شوي او له خپلو کورنیو خپلوانو سره ارام ژوند کوي.

د طالبانو تر کنټرول لاندې باختر اژانس د راپور له مخې، دې کمېسیون پرون چهارشنبې په یوه بیان کې یو ځل بیا په بهر او په ځانګړې توګه؛ په ګاونډیو هېوادونو کې له مېشتو افغانانو چې په تېر حکومت کې یې نظامي او ملکي دندې ترسره کړې، غوښتنه کړې چې په ډاډه زړه دې خپل هېواد ته را ستانه شي، ځکه د دوی په ادعا ژوند ته یې هیڅ ګواښ نشته.

د کمېسیون په وینا، دوی کولای شي په خپل هېواد کې د نورو افغانانو په څېر خوندي ژوند وکړي او د خپل هېواد په ابادۍ کې ونډه واخلي.

له افغان شخصیتونو سره د تماس کمېسیون بهر میشتو افغانانو ته د بېرته ستنېدو ډاډ داسې مهال ورکوي چې له هېواده بهر؛ په تیره په ګاونډیو هېوادونو، پاکستان او ایران کې د پخواني حکومت یو شمېر پوځیانو او کارکوونکو له ازادي راډیو سره په خبرو کې اندېښنه څرګنده کړې چې که بېرته افغانستان ته ستانه شي یا یې کوربانه هېوادونه په زوره واستوي، هلته به یې ژوند خوندي نه وي.

د ملګرو ملتونو د شمیرو له مخې، د ۲۰۲۱ کال د اګسټ له میاشتې وروسته چې طالبان پر افغانستان بیا واکمن شول، له ۶ لکه زیاتو افغانانو پاکستان ته پناه وړې چې اکثره یې د امنیتي اندېښنو له امله نه غواړي بیرته افغانستان ته ستانه شي.

د طالبانو د حکومت د ترانسپورت او هوایي چلن سرپرست وزیر حمیدالله آخوندزاده د پنځو هېوادونو له چارواکو سره د خبرو لپاره ازبکستان ته تللی.

د راپورونو له مخې آخوندزاده د روسیې، بیله روس، پاکستان، قزاقستان او ازبکستان له استازو سره د یوه ګډ شپږ اړخیز دهلیز د رامینځته کېدو پر مسلې خبرې کوي.

د طالبانو د ترانسپورت او هوایي چلن وزارت پرون چهارشنبې وویل چې آخوندزاده به د روسیې او بیله روس له چارواکو سره د افغانستان د ترانزیت د پراختیا په اړه خبرې وکړې.

هغه همدارنګه د افغانستان لپاره د ازبکستان د ولسمشر له ځانګړي استازي سره هم کتلي او د لویو لارو له لارې یې د دواړو هېوادونو ترمنځ د ټرانزیت د زیاتوالي په اړه ورسره خبرې کړې دي.

په دې اړه چې ایا ازبکستان ته د ښاغلي اخوندزاده په دې سفرکې کومې مشخصې موافقې هم شوي کنه، تراوسه څه نه دي ویل شوي.

د قزاقستان د صدراعظم مرستیال سریک ژومانګارین او د طالبانو د حکومت د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر د رېل پټلۍ د جوړولو په اړه خبرې وکړې.

د ملا برادر دفترپرون چهارشنبې په خپله ایکس پاڼه یا پخواني ټویټر کې لیکلي چې ښاغلي ژومانګارین چې چهارشنبې کابل ته رسېدلی، له چارواکو سره په لیدنو کتنو کې یې ویلي چې قزاقستان چمتو دی چې د صنعت، لوړو زده کړو، معارف، روغتیا، بانکدارۍ او حکومتولۍ په چارو کې د الکترونیکي سیسټم په برخه کې همکاري وکړي.

په دوام کې دغه راز ویل شوي چې په دغه کتنه کې د مختلفو سیاسي، اقتصادي، تجارتي، ترانزیتي او له قزاقستانه د ترکمنستان او افغانستان له لارې پاکستان ته د اوسپنې پټلۍ د جوړولو پر مسلې هم خبرې وشوې.

په همدې ترڅ کې ټاکل شوې چې د افغانستان او قزاقستان د تولیداتو او محصولاتو یو ګډ دوه ورځنۍ نندارتون نن په کابل کې پرانیستل شي.

که څه هم قزاقستان لکه د نورې نړۍ په څیر د طالبانوحکومت په رسمیت نه دی پېژندلی خو ورسره یې اړیکې ټینګې کړې دي.

د افغانستان لپاره د امریکا د متحدو ایالتونو شارژدافېره کرین ډیکر وايي، افغان ښځو ته د هغوی د اساسي حقونو د ستنولو لپاره متعهده ده.

هغې نن په خپله ایکس شبکه کې لیکلي چې «جنسي تاوتریخوالی، تل یوه ناوړه کړنه ده.»

مېرمن ډیکر د ډینم ورځې یا د جنسيت پر اساس د تاوتریخوالي په وړاندې د پیوستون په مناسبت لیکلي: «زه د جندر(جنسیت) پر بنسټ د تاوتریخوالي له قربانیانو سره په پیوستون کې ولاړه یم او ژمنه کوم چې په افغانستان کې د جنسي تاوتریخوالې د ټولو ډولونو د له منځه وړلو او افغان ښځو ته د هغوی د اساسي بشري حقونو د بېرته راګرځولو لپاره د زده کړو او پوهاوي لوړولو لپاره خپل ټول ځواک کاروم.»

په وروستیو کې د ملګرو ملتونو د ځینو غړو هېوادونو په ګډون ګڼو بنسټونو او سازمانونو پر ښځو او نجونو د طالبانو فشارونه له جنسیتي اپارتاید سره تشبېه کړي دي.

د اپرېل له ۲۴مې په نړۍ کې د جنسي تېري په اړه د پوهاوي میاشت پیلېږي.

سره له دې چې د بشري حقونو یو شمېر نړیوالو ادارو له پاکستانه غوښتي دي چې افغان کډوال دې له خپله خاورې په زوره نه باسي، دا لړۍ روانه ده.

د رسمي احصاییو له مخې چې پرون خپره شوه اووه زره یو څلویښت افغانان له پاکستانه افغانستان ته د اپریل له دیارلسمې تر دوه ویشتمې راغلي دي.

د پاکستان حکومت پروسږکال په نومبر کې له خپلې خاورې د افغان کډوالو د ایستلو لومړی پړاو پيل کړ چې تر اوسه نژدې پنځه لکه درې څلویښت زره افغانان یې له خپلې خاورې ایستلي دي.