د بشري حقونو د څار نړیوال سازمان یوه مشره وايي، مشورتي لویه جرګه افغانستان ته واقعي سوله هغه وخت راوستلی شي، چې لومړی عدالت تامین شي.
د وسله والو طالبانو د شا و خوا ۴۰۰ بندیانو د خوشې کېدو پر «احتمال» د بشري حقونو ځینو سازمانونو اندېښنه ښوولې ده.
حکومت ویلي دغه بندیان درنې جرمي دوسیې لري، چې پر خوشې کېدو به یې د مشورتي لویې جرګې رابلل شوي برخوال پرېکړه کوي.
ولسمشر محمد اشرف غني پرون جمعه د جرګې په پرانیستونکې وینا کې وویل، طالبانو ورته ویلي چې د پاتې ۴۰۰ بندیانو له خوشې کېدو سره به په درېیو ورځو کې د حکومت له پلاوي سره مخامخ خبرو ته کېني.
خو د بشري حقونو د څار نړیوال سازمان د اسیا د برخې مرستیاله وايي فکر نه کوي دغه جرګه به وکړای شي د ۴۰۰ طالب بندیانو له خوشې کېدو سره افغانستان ته سوله راوستلی شي.
مېرمن پاتریشیا ګاسمن پرون ازادۍ راډیو ته وویل، په کار ده تر سولې مخکې عدالت تامین شي.
ګاسمن زیاته کړه: "هغسې چې په دوحه کې شوې موافقه نه ده توانېدلې سوله راولي، لویه جرګه هم افغانستان ته سوله نه شي راوستلای، په افغانستان کې جګړه د سرغړونو له کبله توده شوې ده، خلکو په دې جګړه کې خپل ماشومان له لاسه ورکړي دي، ځمکې یې غصب شوي، دوی- هم د طالبانو او هم د حکومت له ملاتړه د برخمنو ملېشو له ناوړه استفادې کړېدلي دي، د ښاغلي اتمر په څېر سیاستوالو اوس د قدرت لپاره د ملاتړ جلبولو په هدف د بشري حقونو لپاره خپل غږ پورته کړی، خو کله چې دوی په قدرت کې وو، د بشري حقونو لپاره څه کړي دي؟ کله چې ښاغلی سیاف په جرګه کې مهم ځای ولري، موږ به څنګه له دې لویې جرګې بشري حقونو ته د درناوي تمه وکړو؟ د بشري حقونو درناوی چې سولې ته لاره اواروي ثابت تعهد، عدالت او حساب کتاب ته اړتیا لري."
د افغانستان حکومت تمه لري چې د ۴۰۰ طالب بندیانو له خوشې کېدو سره به د خوشې شویو طالب بندیانو شمېر ۵۰۰۰ ته ورسېږي او له دې سره به د افغانانو ترمنځ خپلمنځي مذاکرو ته زمینه برابره شي.
د امریکا او طالبانو ترمنځ په دوحه کې د فبرورۍ میاشتې پر ۲۹مه، د شوې موافقې له مخې حکومت د ۵۰۰۰ طالب بندیانو او طالبانو د حکومت د ۱۰۰۰ بندیانو د خوشې کولو ژمنه کړې ده.
خو د ۴۰۰ طالب بندیانو د خوشې کېدو موضوع وروسته له هغې لانجمنه شوه، چې حکومت وویل دغه بندیان جرمي او حق العبدي دوسیې لري. دې موضوع د افغانانو د خپلمنځي مذاکرو مخه هم نیولې ده.
د بشري حقونو په برخه کې د دولت وزیرې سیما سمر پرون له ازادۍ راډیو سره په خبرو کې په دې اړه د جګړې له قربانیانو سره د سلا مشورې غوښتنه وکړه.
سمر وویل: "ځینې دغه کسان چې په قتل او نورو مواردو تورن دي، دا یوه حق العبدي موضوع ده، بل شخص حق العبدي یا د قربانیانو حقونه نه شي بخښلای، هیله من یو په دې برخه کې یوه حللار پیدا شي او خپله له قربانیانو سره سلا مشوره وشي."
په مشورتي لویه جرګه کې چې د ۷۲۰ مېرمنو په ګډون ۳۲۰۰ کسان په کې برخه لري او مشري یې د ملي مصالحې عالي شورا مشر عبدالله عبدالله کوي، د ۴۰۰ طالب بندیانو د خوشې کېدو او د سولې پر موضوع بحثونه سبا یکشنبه هم دوام کوي.
طالبانو په پیل کې د دې مشورتي لویې جرګې د جوړېدو مخالفت کړی و، خو د دې ډلې د سیاسي دفتر ویاند سهیل شاهین پرون جمعه ازادۍ راډیو ته وویل: "څلورسوه طالب بندیان باید د مستقیمو خبرو د ژر پیل لپاره د دې جرګې له جوړېدو پرته خوشې شوي وای."
ولسمشر غني ویلي چې د مشورتي لویې جرګې د پرېکړو درناوی به کوي.
د افغانستان د سولې لپاره د امریکا ځانګړي استازي زلمي خلیلزاد مشورتي لویه جرګه د سولې لپاره یو تاریخي فرصت بللی دی.
ځینو نورو سازمانونو او هېوادونو هم د دې مشورتي لویې جرګې د جوړېدو هرکلی کړی او هیله یې ښوولې چې وکړای شي افغانستان ته د سولې راوستلو امکان برابر کړي.
عبدالله عبدالله له بلقیس روشن سره د فزیکي چلند د پلټنې غوښتونکی شو
د افغانستان د ملي مصالحې عالي شورا رئیس عبدالله عبدالله له بلقیس روشن سره په جرګه کې د ننني چلند د پلټنې جدي غوښتنه کړې ده.
ښاغلي عبدالله نن ملي ټلوېزیون سره په خبرو کې د بلقیس روشن په وړاندې په جرګه کې په چلند خپګان وښود او ویېویل چې دا پېښه باید وڅېړل شي.
بلقیس روشن ازادي راډیو ته وویل چې د سولې مشورتي لویې جرګې منتظمینو نن په دې لاس پورته کړ.
مېرمن روشن زیاتوي: "ما خپله غوښتل ووځم، خو چې امنیتي کسان راغلل او لږ چې د رسنیو له لیده لیرې شول زهیې ټېله کړم. کوښښ مې وکړ چې ځان کلک ونیسم، خو ولوېدم او بیا یې وهل هم شروع کړل. مخصوصاً یوه ښځه وه هغه هم د امنیتي کسانو وه. خلکو ویلي چې کومه وکیله وه، خو وکیله نهوه، بلکې هغې له مخکې همالته د تشریفاتو په برخه کې کار کاوه."
اغلې روشن د ولسمشر اشرف غني د خبرو پر وخت له خپل ځایه پاڅېده او په یوه ټوکَري بنر یې لیکلي و چې: "وحشي طالبانو ته باج ورکول ملي خیانت دی."
افغان ولسمشر اشرف غني بلقیس روشن ته وویل چې چاته باج نهورکوي او پرېکړه د جرګې په غړو پورې تړلې ده.
ښاغلي عبدالله چې د جرګې مشري هم ور په غاړه ده ننیې دا خبره وکړه.
افغانستان د ملي مصالحې عالي شورا رئیس عبدالله عبدالله وايي د ۴۰۰ طالب بندیانو د خلاصون په تړاو د مشورتي جرګې پرېکړه د هېواد له برخلیک سره تړلې ده.
ښاغلی عبدالله زیاتوي: "موږ په یوه حساس پړاو کې یو. زموږ پرېکړې د هېواد په برخلیک تړلې دي. د طالبانو د ۴،۶۰۰ بندیانو او ۵۰۰ نورو بندیانو د خلاصون پرېکړه اسانه نهوه، خو دا سولې ته د رسېدو په لار کې د پرتو خنډونو د لیرې کولو لپاره د افغانستان د اسلامي جمهوریت هوډ او اراده ښيي."
د سولې مشورتي لویه جرګه نن په کابل کې پیل شوه.
دا جرګه د سولې په اړوندو مهمو مسئلو په تېره بیا د ۴۰۰ هغو طالب بندیانو په خلاصون سلا مشوره کوي چې درنې جرمي دوسیې لري او اکثر یې په اعدامونو او عمر بند محکوم شوي دي.
طالبانو له اول سره د دې جرګې له دایرېدو سره خپل مخالفت ښودلی و.
د طالبانو د سیاسي دفتر ویاند سهیل شاهین نن ازادي راډیو ته وویل چې ۴۰۰ طالب بندیان باید د مستقیمو خبرو د ژر پیل لپاره د دې جرګې له دایرېدو پرته خوشې شوي وی.
'د مخکېنۍ لویې مشورتي جرګې د ځینو غړو پر ځای نوي کسان ټاکل شوي'
د سولې لویې مشورتي جرګې د جوړېدو مسئولان وايي، د جرګې د هغو غړیو پر ځای نوي کسان بلل شوي، کوم چې د تېرې جرګې غړي وو، خو اوس یې د بېلابېلو دلایلو لهکبله ګډون نه دی کړی.
د سولې مشورتي لویې جرګې د جوړېدو مسئولان وايي، د جرګې د هغو غړیو پر ځای نويو کسانو ته بلنه ورکړل شوې، کوم چې یا مړه شوي او یا هم د بېلابېلو دلایلو له کبله نه دي ورغلي.
د دې جرګې یو ویاند غفور احمد جاوید ازادي راډیو ته وویل، هر بنسټ او ټولنې د خپل غیر حاضر غړي پر ځای نوی شخص دوی ته ور معرفي کړی دی.
هغه زیاته کړه: "د بېلګې په ډول، د کسبګرو ټولنې یا هم سوداګرو ټولنې کوم غړی وفات شوی یا هم غیر حاضر دی، دوی خپل بل شخص د ګډون لپاره معرفي کړی دی، نور ټول غړي پخواني غړي دي او هماغې سیسټم پر اساس راغلي دي. "
خو ښاغلی جاويد دا نه وايي چې په څومره شمېر نوي کسان دغه جرګې ته بلل شوي دي.
تېر لمریز کال په غويي میاشت کې د سولې مشورتي لویې جرګې لپاره هرې ټولنې او بنسټ، خپلمنځي ټاکنې وکړې او بیا یې خپل استازي د مشورتي جرګې دارالانشا ته وپېژندل.
د جرګې یو شمېر غړي دولتي کسان او همدا ډول یو شمېر یې د ملي شورا او ولایتي شوراګانو غړي دي چې بې له کومې مشورې په جرګه کې د ګډون بلنه ورکړل شوې ده.
د جرګې یو شمېر غړي هم وايي، په ډېر لږ شمېر نویو کسانو ته په دې جرګه کې ځای ورکړل شوی دی.
رڼا حیات له دوی یوه ده.
دا وايي، هڅه به وکړي د خپلو خلکو اصلي دریځ څرګند کړي.
د سولې مشورتي جرګې د ښځینه غړیو انځور
هغه زیاتوي: "زه یوازې نه، بلکې ټول هغه کسان چې دلته راغلي دي، د زرګونو ځوانانو او خلکو استازیتوب کوي، زه دا نه شم ویلای چې ټول خلک به راټول کړای شو، خو هر یو دلته له یوه ځانګړي بنسټ استازیتوب کوي او د هغوی نظر بیانوي."
خو د جرګې له ډېرو استازیو سره د ازادي راډیو د خبریال له مرکو او تر خوا یې د جرګې د جوړېدو د مسئولانو له نظریاتو ښکاري چې د جرګې اکثریت یې د پخوانۍ لویې مشورتي جرګې غړي دي.
خالد سنګر له همدې کسانو دي او د دې کار یو دلیل د وخت کمی او د موضوع حساسیت بولي.
سنګر زیاتوي: "پخوانی میکانېزم و، هغه کوم غړي چې پخوا انتخاب شوي وو، ځکه وخت ډېر کم و او جرګه باید را جوړه شوې وای او باید د بندیانو په اړه یې مشوره ورکړې وه، دا چې کرونا هم وه او وخت هم کم و، له همدې کبله پخواني غړي را بلل شوي دي."
د سولې په اړه دا مشورتي لویه جرګه به د شنبې او یکشنبې تر ورځو دوام وکړي.
د دې جرګې ګډون کوونکي به ولسمشر ته مشوره ورکړي، څو هغه ۴۰۰ طالب بندیان چې لویې جنګي او جنايي قضیې لري، له بنده ازاد او که قانون پرې تطبیق کړي.
د جرګې یوه بله موخه د راتلوونکو بین الافغاني مذاکراتو لپاره د جرګې د ګډون کوونکو د دریځ روښانتیا هم بلل شوې ده.