په افغانستان کې ښځې ولې زیاتې ښځې د کورني تشدد څخه د نجات په خاطر محاکمو ته نه ځي ؟
څرنګه کیدلای شي، چې ښځې د ځان وژلوپر ځاي، محکمې ته د تګ لپاره وهڅول شي؟
لکه صابره ، چې د کابل ښار په څو کلیومترۍ کې ، د شکردرې اوسیدونکي ده .
دا د هغو ګڼ شمیر میرمنو له جملې ده ، چې د ځان وژلو ناکامه هڅه یې کړې ده .
دې ازادي راډيو ته وویل:
“شپږکاله کیږي ، چې واده شوې یم. له هغې اولې ورځې یې زما په وهلو او ټکولو پيل وکړ. د کورنیو د ټولو غړو ظلم راباندې وو. د ملتین خوړلو ته مجبوره شوم، چې ځان ووژنم”
شیما د کابل ښار اوسیدونکي ده او د ژوند کیسه یې صابرې ته ورته ده ، خو دا یې خاوند یې غوښتل ، چې هغه ووژني:
“تیل یې راباندې واچول او بیا یې زما د کمیسه لمنې ته یې اور واچاوه . د بدن یوه خوا مې ټوله سوځيدلې ده . اوس یې روغتون ته راوستې یم . دلته مې دوې میاشتې درملنه کیده ، اوس یوڅه ښه یم”
د کابل ښار ډاکټر، طاهر جان خلیلي واشنګټن پوست ورځپاڼې ته ویلي، چې هره میاشت لس هاوو داسې ښځې ورته راځي ، چې د ځان وژلو ناکامه هڅي کوي.
په وروستیو کلونو کې نړیوالې ټولنې لسهاوو زره ډالر په افغانستان کې، د محاکمو په اصلاح او د یوه معتبر قضايي سیسټم په رامنځته کولو مصرف کړي دي.
خو واشنګټن پوست لیکي، د ډيرو ښځو لپاره د محاکمو د پيچلي سیسټم او ناوړه دودونو ته د تسلیمېدو ترمنځ، د یوه انتخاب کول ګران دی.
له دې امله ، رپوټونه وايي، چې د هغو ښځو شمیر ، چې د ځان وژلو ته مخه کوي تر هغو ډير دی، چې محاکمو ته ورځي .
افغان دولت او د بشري حقونو مدافع ډلې وايي، چې د کورني تشدد په پایله کې د ښځو قتلونه، وهل ، له کوره ایستل او د تشدد ورته نورې پيښې د نورو کلونو په پرتله ډيرې شوې.
د ښځو په وړاندې زورزياتى زيات شوى:
د افغانستان د ښځو چارو وزارت د حقوقو رئیسه قاضي فوزیه تاییدوي، چې تر بل هر وخت سږکال د ښځو پر حقونو د تیري پيښې زیاتې ثبت شوې .
قاضي فوزیه دا خبر هم تاییدوي ، چې زیاتې ښځې د ناوړه دودونو په خاطر په محکمه کې د خپل حق غوښتنه نه شي کولای.
خو وايي د هغو ښځو د شمیر زیاتولو لپاره کار روان دی، چې محاکمو ته ورشي.
دې نن ازادي راډيو ته وویل:
“موږ په وروستیو کلونو کې په عدلي او قضايي برخه کې ښه بدلونونه درلودل، په ځانګړي ډول د خشونت د له منځه وړلو څارنوالي لرو. د ښځو په وړاندې د تشدد مخنیوي د قانون پر اساس تورن کسان محاکمه شوي اوحتی د اعدام تر حده رسیدلي دي. اوس موږ یوه مشخصه څارنوالي لرو، چې پدې برخه کې کار کوي”
قاضي فوزیه ټينګار کوي، چې د پخوا په پرتله اوس هم زیاتې ښځې محاکمو ته مراجعه کوي.
دا وايي د زیاتو ښځو د ورتګ یو دلیل د انساني او بشري حقونو په اړه د ښځو د پوهاوي د کچې لوړیدل دي.
دوي هڅه کوي، چې ښځې پر خپلو حقونو د پوهیدلوترڅنګ باور پيدا کړي ، چې په قانوني محاکمو کې حق ورکول کیږي.
دې وویل:
“هغه موارد ، چې په قانون کې د ښځو لپاره ذکر شوي دي، ښځو ته ورکول کیږي. سره له دې، چې پروسه یې زیات وخت نیسي، خو د وروستۍ پریکړه د ښځو په ګټه کیږي. دا د خوشبینۍ خبره ده”
خو د قاضي فوزیې له دې خوشبینۍ سره هم، واشنګټن پوست ورځپاڼه وايي په کابل کې د کورنیو مسایلو محکمې ته د یوه کال په ترڅ کې یوازې درې سوه ښځو دوسیې ورځي .
دا محکمه په ۲۰۰۳ کال کې جوړه شوې او د طالبانو د رژیم په پرتله، د ښځو د حقونو په برخه کې یو عمده پرمختګ بلل کیږي.
په دې محکمه کې ښځې د بیلا بیلو ستونزو په خاطر د طلاق غوښتنه کوي.
په دوی کې حتی داسې ښځې هم شته ، چې د خپلو نارینه وو له خوا فحاشۍ ته مجبورې شوې.
واشنګټن پوست د محمد په نوم د یوه سړي خبرې رااخیستي، چې وايي ، خپلې لوري ته یې د خلکو د شرم په خاطر محکمې ته د تګ اجازه نه ورکوله .
محمد ویلي:
“دا خبره [طلاق] په موږ کې ډير شرم دی، زموږ په کورنۍ کې څوک نه دی طلاق شوی”
د واشنګټن پوست په لیکنه ، حتی که یوه ښځه د طلاق لپاره محکمې ته لاړه شي، د دې ضمانت نشته ، چې طلاق ترلاسه کیدلای شي.
ورځپاڼه لیکي، چې د کابل کورنۍ محکمه د نړیوالو مرسته کوونکو په ملاتړ جوړه شوې او په ډير جدیت د شرعي قوانینو پر اساس چلییږي.
په کابل کې د کورنۍ محکمې مشرې رحیمه ریسي واشنګټن پوست ته ویلي:
دا محکمه داسې ځاي دی، چې یوه ښځه د طلاق او یا د خپلو ماشومانو د سرپرستې د حق ترلاسه کولو دعوا کولا شي.
خو د میرمن رئیسي په وینا، پدې مواردو کې باید یوه ښځه پنځه نارینه شاهدان ولري، دفاع یې وشي او یا د خاوند موافقه ترلاسه کړي.
د ښځو چارو د وزارت د حقوقو رئیسه قاضي فوزیه دا خبرې مني، چې ښځې د ناوړه دودونو او د قانوني پروسې د پېچلتیا په خاطر د ځان وژل غوره کوي او محاکمو ته کمې ورځي .
خو دا ټينګار کوي، چې د ښځو د حقوقي پوهې د اندازې د لوړولو لپاره ډير کار شوی.
دا وايي، زیات حقوقي مرکزونه جوړ شوي ، چې ښځو ته جرائت ورکولای شي ، چې محاکمو ته لاړې شي.
د دې په وینا ، افغانستان د زاړه حالته نوي ته د انتقال په مرحله کې دی.
قاضي فوزیې وايي:
“د ګذر پدې مرحله کې موږ متاسفانه ډيرې ناوړه پيښې هم لرو. د ښځو په وړاندې ډير تند چلند کیږي. متاسفانه د ښځو د قتلونو پیښې ډير زیاتې شوې دي. تر 50 ډير موارد د قتل را سره ثبت شوي دي. خو دا مرحله د تیریدو په حال کې ده او که یو وار تیره شوه ، بیا نه تکراریدلای”
د ښځو چارو وزارت د حقوقو رئیسې وویل، په افغانستان کې اوس مهال د ښځو په وړاندې د تشدد اندازه د اندیښنې وړ ده خو د بنیادي بدلونو د رامنځته کیدول لپاره کار روان دی او دا خوشبینه ده .
د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمیسون په وروستیو کې اعلان وکړ، چې د روان کال د پيل په اوو میاشتو د ښځو په وړاندې د تشدد څه نا څه څلور زره پيښې ورسره ثبت شوې دي.
څرنګه کیدلای شي، چې ښځې د ځان وژلوپر ځاي، محکمې ته د تګ لپاره وهڅول شي؟
لکه صابره ، چې د کابل ښار په څو کلیومترۍ کې ، د شکردرې اوسیدونکي ده .
دا د هغو ګڼ شمیر میرمنو له جملې ده ، چې د ځان وژلو ناکامه هڅه یې کړې ده .
دې ازادي راډيو ته وویل:
“شپږکاله کیږي ، چې واده شوې یم. له هغې اولې ورځې یې زما په وهلو او ټکولو پيل وکړ. د کورنیو د ټولو غړو ظلم راباندې وو. د ملتین خوړلو ته مجبوره شوم، چې ځان ووژنم”
شیما د کابل ښار اوسیدونکي ده او د ژوند کیسه یې صابرې ته ورته ده ، خو دا یې خاوند یې غوښتل ، چې هغه ووژني:
“تیل یې راباندې واچول او بیا یې زما د کمیسه لمنې ته یې اور واچاوه . د بدن یوه خوا مې ټوله سوځيدلې ده . اوس یې روغتون ته راوستې یم . دلته مې دوې میاشتې درملنه کیده ، اوس یوڅه ښه یم”
د کابل ښار ډاکټر، طاهر جان خلیلي واشنګټن پوست ورځپاڼې ته ویلي، چې هره میاشت لس هاوو داسې ښځې ورته راځي ، چې د ځان وژلو ناکامه هڅي کوي.
په وروستیو کلونو کې نړیوالې ټولنې لسهاوو زره ډالر په افغانستان کې، د محاکمو په اصلاح او د یوه معتبر قضايي سیسټم په رامنځته کولو مصرف کړي دي.
خو واشنګټن پوست لیکي، د ډيرو ښځو لپاره د محاکمو د پيچلي سیسټم او ناوړه دودونو ته د تسلیمېدو ترمنځ، د یوه انتخاب کول ګران دی.
له دې امله ، رپوټونه وايي، چې د هغو ښځو شمیر ، چې د ځان وژلو ته مخه کوي تر هغو ډير دی، چې محاکمو ته ورځي .
افغان دولت او د بشري حقونو مدافع ډلې وايي، چې د کورني تشدد په پایله کې د ښځو قتلونه، وهل ، له کوره ایستل او د تشدد ورته نورې پيښې د نورو کلونو په پرتله ډيرې شوې.
د ښځو په وړاندې زورزياتى زيات شوى:
د افغانستان د ښځو چارو وزارت د حقوقو رئیسه قاضي فوزیه تاییدوي، چې تر بل هر وخت سږکال د ښځو پر حقونو د تیري پيښې زیاتې ثبت شوې .
قاضي فوزیه دا خبر هم تاییدوي ، چې زیاتې ښځې د ناوړه دودونو په خاطر په محکمه کې د خپل حق غوښتنه نه شي کولای.
خو وايي د هغو ښځو د شمیر زیاتولو لپاره کار روان دی، چې محاکمو ته ورشي.
دې نن ازادي راډيو ته وویل:
“موږ په وروستیو کلونو کې په عدلي او قضايي برخه کې ښه بدلونونه درلودل، په ځانګړي ډول د خشونت د له منځه وړلو څارنوالي لرو. د ښځو په وړاندې د تشدد مخنیوي د قانون پر اساس تورن کسان محاکمه شوي اوحتی د اعدام تر حده رسیدلي دي. اوس موږ یوه مشخصه څارنوالي لرو، چې پدې برخه کې کار کوي”
قاضي فوزیه ټينګار کوي، چې د پخوا په پرتله اوس هم زیاتې ښځې محاکمو ته مراجعه کوي.
دا وايي د زیاتو ښځو د ورتګ یو دلیل د انساني او بشري حقونو په اړه د ښځو د پوهاوي د کچې لوړیدل دي.
دوي هڅه کوي، چې ښځې پر خپلو حقونو د پوهیدلوترڅنګ باور پيدا کړي ، چې په قانوني محاکمو کې حق ورکول کیږي.
دې وویل:
“هغه موارد ، چې په قانون کې د ښځو لپاره ذکر شوي دي، ښځو ته ورکول کیږي. سره له دې، چې پروسه یې زیات وخت نیسي، خو د وروستۍ پریکړه د ښځو په ګټه کیږي. دا د خوشبینۍ خبره ده”
خو د قاضي فوزیې له دې خوشبینۍ سره هم، واشنګټن پوست ورځپاڼه وايي په کابل کې د کورنیو مسایلو محکمې ته د یوه کال په ترڅ کې یوازې درې سوه ښځو دوسیې ورځي .
دا محکمه په ۲۰۰۳ کال کې جوړه شوې او د طالبانو د رژیم په پرتله، د ښځو د حقونو په برخه کې یو عمده پرمختګ بلل کیږي.
په دې محکمه کې ښځې د بیلا بیلو ستونزو په خاطر د طلاق غوښتنه کوي.
په دوی کې حتی داسې ښځې هم شته ، چې د خپلو نارینه وو له خوا فحاشۍ ته مجبورې شوې.
واشنګټن پوست د محمد په نوم د یوه سړي خبرې رااخیستي، چې وايي ، خپلې لوري ته یې د خلکو د شرم په خاطر محکمې ته د تګ اجازه نه ورکوله .
محمد ویلي:
“دا خبره [طلاق] په موږ کې ډير شرم دی، زموږ په کورنۍ کې څوک نه دی طلاق شوی”
د واشنګټن پوست په لیکنه ، حتی که یوه ښځه د طلاق لپاره محکمې ته لاړه شي، د دې ضمانت نشته ، چې طلاق ترلاسه کیدلای شي.
ورځپاڼه لیکي، چې د کابل کورنۍ محکمه د نړیوالو مرسته کوونکو په ملاتړ جوړه شوې او په ډير جدیت د شرعي قوانینو پر اساس چلییږي.
په کابل کې د کورنۍ محکمې مشرې رحیمه ریسي واشنګټن پوست ته ویلي:
دا محکمه داسې ځاي دی، چې یوه ښځه د طلاق او یا د خپلو ماشومانو د سرپرستې د حق ترلاسه کولو دعوا کولا شي.
خو د میرمن رئیسي په وینا، پدې مواردو کې باید یوه ښځه پنځه نارینه شاهدان ولري، دفاع یې وشي او یا د خاوند موافقه ترلاسه کړي.
د ښځو چارو د وزارت د حقوقو رئیسه قاضي فوزیه دا خبرې مني، چې ښځې د ناوړه دودونو او د قانوني پروسې د پېچلتیا په خاطر د ځان وژل غوره کوي او محاکمو ته کمې ورځي .
خو دا ټينګار کوي، چې د ښځو د حقوقي پوهې د اندازې د لوړولو لپاره ډير کار شوی.
دا وايي، زیات حقوقي مرکزونه جوړ شوي ، چې ښځو ته جرائت ورکولای شي ، چې محاکمو ته لاړې شي.
د دې په وینا ، افغانستان د زاړه حالته نوي ته د انتقال په مرحله کې دی.
قاضي فوزیې وايي:
“د ګذر پدې مرحله کې موږ متاسفانه ډيرې ناوړه پيښې هم لرو. د ښځو په وړاندې ډير تند چلند کیږي. متاسفانه د ښځو د قتلونو پیښې ډير زیاتې شوې دي. تر 50 ډير موارد د قتل را سره ثبت شوي دي. خو دا مرحله د تیریدو په حال کې ده او که یو وار تیره شوه ، بیا نه تکراریدلای”
د ښځو چارو وزارت د حقوقو رئیسې وویل، په افغانستان کې اوس مهال د ښځو په وړاندې د تشدد اندازه د اندیښنې وړ ده خو د بنیادي بدلونو د رامنځته کیدول لپاره کار روان دی او دا خوشبینه ده .
د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمیسون په وروستیو کې اعلان وکړ، چې د روان کال د پيل په اوو میاشتو د ښځو په وړاندې د تشدد څه نا څه څلور زره پيښې ورسره ثبت شوې دي.