په افغانستان کې د ملګرو ملتونو سیاسي استازولۍ یا یوناما مشرې له طالبانو وغوښتل چې د بشري حقونو نړیوالې ورځې په مناسبت د دغه هېواد د باثباته، سوله ییز او سوکاله راتلونکي د بنسټ په توګه د بشري حقونو مکلفیتونه ومني او درناوی یې وکړي.

د یوناما مشرې روزا اوتنبایووا نن یکشنبه په یوه اعلامیه کې ویلي، اوسني حاکمان، د ټولو هغو کسانو په وړاندې چې په افغانستان کې ژوند کوي، هم قانوني مکلفیت لري او هم تر دې پراخ مسوولیت لري چې په ځانګړي ډول د ښځو او نجونو بشري حقونه خوندي کړي.

نن د ډسمبر میاشتې لسمه، د بشري حقونو نړیواله ورځ ده او داسې وخت نمانځل کېږي چې ګڼو نړیوالو سازمانونو په افغانستان کې د بشري حقونو، په ځانګړي ډول د ښځو او نجونو پر اوسني وضعیت اندېښنه ښوولې ده.

څه باندې ۸۰۰ ورځې کېږي چې طالبانو پر افغانستان د ولکې له بیاټینګولو وروسته نجونې له شپږم ټولګي پورته له نور تعلیم منع کړې دي.

دغه راز یې د ۲۰۲۲ کال په ډسمبر میاشت کې د نجونو او ښځو د پوهنتون زده کړې هم منع اعلان کړې او په غیردولتي موسسو، دغه راز د ملګرو ملتونو په ادارو کې یې د ښځو او نجونو کار هم منع کړی دی.

د افغانستان د بشري حقونو لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړي راپور ورکوونکي ریچارډ بینېټ له طالبانو د بشري حقونو د مدافعانو د خوشې کېدو غوښتنه وکړه.

هغه نن یکشنبه په خپله ایکس شبکه یا پخواني ټویټر کې د بشري حقونو نړیوالې ورځې په مناسبت له طالبانو غوښتنه کړې چې د څلورو فعالانو په ګډون بشري حقونو د ټولو مدافعانو، په خوشې کولو سره د بشري حقونو نړیوالې ورځې درناوی وکړي.

د بینېټ په وینا ژولیا پارسي، منيژه صدیقي، ندا پرواني او پریسا آزاده د سپټمپر له نولسمې نیول شوي او د طالبانو په توقیف کې دي.

په همدې حال کې د افغان ښځو، نجونو او بشري حقونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې رینا امیري هم پرون شنبه د بشري حقونو نړیوالې ورځې په مناسبت له طالبانو د بشري حقونو د مدافعانو د خوشې کېدو غوښتنه کړې ده.

هغې ویلي، ژولیا پارسي، منیژه صدیقي، ندا پرواني، پریسا آزاده او د بشري حقونو نور مدافعان چې د هغې په وینا یوازې د افغانانو د حقونو د دفاع له کبله په بند کې دي، خوشې کړای شي.

د خوړو نړیوال پروګرام وايي، له پاکستانه شپه او ورځ افغان کورنۍ په جبري ډول ایستل کېږي.

د دې ادارې د افغانستان څانګې نن په خپله ایکس شبکه یا پخواني ټویټر کې د خپل یوه کارکوونکي کفایت الله ویډیو خپره کړې چې وايي، په تورخم کې افغانستان ته له راتګ سره سم له دغو کورنیو سره ځینې اساسي مرستې کوي.

پاکستاني چارواکي وايي، په تېرو شاوخوا دوو میاشتو کې څه کم پنځه سوه زره افغانان افغانستان ته اخراج شوي دي.

له پاکستانه د بې اسناده افغانانو د ایستلو بهیر د نومبر میاشتې له لومړۍ نېټې ګړندی شوی دی.

د طالبانو چارواکي وايي، ترکي پانګوالو په افغانستان کې د مرمرو پر کانونو پانګونې ته لېوالتیا ښودلې ده.

ملي راډیو تلوېزیون چې د طالبانو په کنټرول کې دی، پرون ناوخته د طالبانو د کانونو او پټرولیم د سرپرست وزیر شهاب الدین دلاور او د ترکیې د امي اوغلو مرمرو کمپنۍ د مشر رجب مصطفی د کتنې خبر ورکړی چې په افغانستان کې د پانګونې پر موضوع یې په خپلو کې خبرې کړې دي.

د خبر له مخې دلاور ویلي، په افغانستان کې پانګونې ته هر ډول زمینه برابره شوې ده.

ملي راډیو تلوېزیون تېره پنجشنبه راپور ورکړی و چې د هېواد په شمال کې د ډبرو سکرو تصدۍ ویلي، د بغلان د کرکرو له کان څخه د ورځې ۱۰۰ ټنه د ډبرو سکاره استخراجېږي.

طالبانو څه باندې دوه کاله مخکې پر افغانستان د ولکې له بیاټینګولو وروسته د افغانستان د کانونو سپړلو ته شدت ورکړی دی.

پر طالبانو انتقاد کېږي چې د کانونو په برخه کې یې تړونونه شفافیت نه لري او د افغانستان طبیعي شتمنۍ په کمه بیه پر بېلابېلو هېوادونو پلوري او استخراج یې هم په مسلکي ډول نه کېږي.

د نولس کلنو ځوانانو د اسیاجام سیالیو په ترڅ کې افغانستان خپله دویمه سیالي له نیپال سره پیل کړې ده.

د دې لوبې پچه نیپال ګټلې وه او توپ اچونه یې غوره کړه.

افغانستان د ۹ لوبغاړو سوځېدو پر سر په ۴۹.۳ اورونو کې ۲۶۱ منډې وکړې.

جمشید ځدراڼ لومړنی افغان توپوهونکی شو چې په روانو سیالیو کې سلیزه وهي، هغه چې د پښې د خوږېدو له امله په اخره کې له لوبغالي ناسوځېدلی ووت په ۱۵۲ توپونو یې ۱۰۶ منډې وکړې.

دغه راز نعمان شاه بیا په ۳۸ توپونو چټکې ۶۰ منډې وکړې.

د نیپال لپاره په توپ اچونه کې سوباش او دامي دوه دوه لوبغاړي وسوځول.

نیپال به په څو شېبو کې خپله توپوهنه پیل کړي.

د ویلو ده چې د اسیاجام په ترڅ کې افغانستان خپله لومړۍ لوبه هندوستان ته بایللې وه.

د بشري حقونو مدافع رحیم جامي غوښتنه کړې چې د طالبانو له خوا، له بشري حقونو د سرغړونې موارد باید مستند او وڅېړل شي.

د ښاغلي جامي څرګندونې د بخښنې نړیوال سازمان د جنوبي اسیا برخې پرون پر خپله اېکس شبکه (پخواني ټویټر) خپرې کړې دي.

ښاغلي جامي په خپلو څرګندونو کې د دغو سرغړونو د مستند کولو لپاره د قوي حساب کتاب غوښتنه کړې ده.

د نومبر میاشتې ۲۵مه د ښځو په وړاندې د تاوتریخوالي د مخنیوي نړیواله ورځ وه چې په دې مناسبت د بېلابېلو سازمانونو له خوا یو ۱۶ ورځنی کمپاین پیل شوی دی.

د بخښنې نړیوال سازمان له هغې راهیسې هره ورځ د ښځو د حقونو او د بشري چارو د مدافعانو څرګندونې خپروي.

د ایران د بهرنیو چارو وزیر حسین امیر عبداللهیان وايي، افغانستان کې وضعیت پېچلی دی او یوه عمده حل¬لار د ټولګډونه حکومت جوړول دي.

پرون شنبه (د ډسمبر میاشتې نهمه) په تهران پوهنتون کې د وینا پر مهال وویل، طالبان د افغانستان د ټولنې د واقعیت یوه برخه دي، خو ټول واقعیت نه دي. هغه د افغان کډوالو په باب وویل:

" تاسې د افغانستان وګړي ګورئ هر بحران چې یې په هېواد کې راشي، دوی زموږ پر لوري راځي. موږ په واقعیت کې پنځه ملیونه افغان کډوال په خپل هېواد کې لرو."

د ایران د بهرنیو چارو وزیر امیر عبداللهیان په وینا، طالبان نن د داعش ډلې په وړاندې جنګېږي، خو دا په دې معنی نه ده چې ټولګډونه حکومت دې نه جوړوي.

دا څرګندونې داسې وخت کېږي چې د ایراني رسنیو د راپورونو له مخې ۱۳زره افغان پناه غوښتونکي د ایران له خراسان رضوي ولایت څخه ایستل شوي او افغانستان ته سپارل شوي دي.

د افغانستان د چاپېریال ساتنې ملي اداره چې د طالبانو په کنټرول کې ده وايي، د ژمي له راتګ سره د ښارګوټو او د دنګو ودانیو مسوولان دنده لري چې خپل د تودولو سیسټمونه برقي یا ګازي جوړ کړي.

دغې ادارې پرون شنبه په خپله ایکس شبکه کې لیکلي چې د کابل ښار د هوا د ککړتیا د مخنیوي لپاره یې په ګڼ مېشتو سیمو، دنګو ودانیو او ښارګوټو کې د خبرتیا لپاره څه باندې دوه زره اطلاعیې خپرې کړې دي.

د چاپېریال ساتنې ملي اداره وايي، د دوی څارونکي شپه و ورځ د کابل ښار په ټولو برخو کې د هوا د ککړتیا سرچینې څاري او له سرغړوونکو سره قانوني چلند کوي.

دغې ادارې نه دي ویلي چې دوی د کوم قانون له مخې له سرغړوونکو سره چلند کوي.

څه باندې دوه کاله مخکې پر افغانستان د ولکې له بیا ټینګولو وروسته طالبانو ټول نافذ قوانین او اساسي قانون ملغی اعلان کړل.

په دې موده کې د چاپېریال ساتنې په اړه هم د طالبانو له خوا کوم نوی قانون نه دی جوړ شوی.

ایراني رسنۍ د څه باندې دیارلس زره افغان کډوالو د ایستلو خبر ورکوي.

د ایران ایرنا دولتي اژانس د خراسان رضوي د پولیسو د مشر مجید شجاع په وینا نن راپور ورکړ چې دا ټول بې اسنادو افغان کډوال د دوغارون او طیبات له سرحدونو د افغانستان لور ته وسپارل شول.

د پولیسو دې مشر د دې کډوالو دقیقه شمېره دیارلس زره دوه سوه څلور تنه یاده کړه.

تراوسه طالبانو په دې اړه څه نه دي ویلي.

د ایرنا د راپور له مخې د روان لمریز کال په لومړیو شپږو میاشتو کې شاوخوا درې لکه اته ویشت زره افغانان چې په غیرقانوني ډول ایران ته داخل شوې وو، بېرته افغانستان ته استول شوي دي.

د افغانستان لپاره د امریکا د سفارت شارژدافېرې کرن ډیکر د طالبانو پر دوو چارواکو د لګېدلو بندیزونو دفاع وکړه.

د امریکا متحدایالتونو د طالبانو د امربالمعروف او نهی عن المنکر سرپرست وزیر خالد حنفي او د طالبانو د علومو اکاډمي پر مشر فریدالدین محمود بندیزونه لګولي دي.

اغلې ډیکر په خپله ایکسپاڼه یا پخواني ټویټر کې نن لیکلي چې حنفي او محمود د افغانستان نیم ولس له خپلو حقونو بې برخې کړی دی.

د طالبانو ویاند ذبیح‌الله مجاهد دا بندیزونه غندلي دي.

ده په خپله ایکسپاڼه کې لیکلي چې د فشارونو اعمال د ستونزو حل لاره نه ده.

امریکا د طالبانو د امر بالمعروف او نهی عن المنکر سرپرست وزیر خالد حنفي د بشري حقونو په سرغړونو تورن کړی او ویلي یې دي چې خالد حنفي له شپږم ټولګي ورپورته د نجونو او ښځو له زده کړو سره مخالفت کړی دی.

د طالبانو د علومواکاډمي پر مشر فرید الدین محمود هم له شپږم ټولګي ورپورته د نجونو او ښځو د تعلیمي مرکزونو د تړلو د پرېکړې د حمایت په خاطر بندیز لګېدلی دی.