د ایران ولسمشر مسعود پزشکیان پرون د دغه هېواد سیستان او بلوچستان ولایت ته سفر وکړ.

دا سفر داسې وخت کېږي چې د اکټوبر میاشتې په ۲۶مه په دغه ولایت کې په یوه حمله کې چې ایراني چارواکي تروریستي برید بللی، شاوخوا ۱۰ پولیس ووژل شول.

سیستان او بلوچستان چې د ایران د پلازمېنې تهران په ۱۲۰۰ کیلومترۍ کې پروت دی، له افغانستان او پاکستان سره پوله لري.

په وروستیو کې په دغه ولایت کې د ایران د امنیتي ځواکونو او د بلوڅ اقلیت د یاغیانو، افراطي سُني ډلو او د مخدره موادو د کار و باریانو ترمنځ د وسله‌والو شخړو راپورونه ورکړل شوي دي.

د ایران دولتي رسنۍ وايي، پزشکیان د تېرې میاشتې په حمله کې د وژل شویو پولیسو د کورنیو له غړو سره هم وکتل.

د حماس تر ولکې لاندې د غزې روغتیا وزارت پرون وویل چې د فلسطینیانو په دغه قلمرو کې د روانې جګړې له کبله د مړو شمېر تر ۴۴زرو کسانو واوښت.

د امریکا متحد ایالتونه او اروپايي ټولنه توندلارې ډله حماس یو تروریستي سازمان ګڼي.

د غزې روغتیا وزارت نه دي ویل شوي چې په وژل شویو کې څو تنه یې ملکیان او څو تنه یې جګړه مار دي، خو ویلي یې دي چې په وژل شویو کې تر نیمايي زیات یې ښځې او ماشومان دي.

په همدې حال کې د اسراییل پوځ د شواهدو له وړاندې کولو پرته ویلي چې څه باندې ۱۷زره افراطي وسله‌وال یې وژلي دي.

د غزې روغتیا وزارت ویلي، د ۲۰۲۳م کال د اکټوبر له اوومې د اسراییل او حماس ډلې ترمنځ په روانه جګړه کې د وژل شویو کسانو شمېر ۴۴زه ۵۶ او د ټپیانو شمېر ۱۰۴زره ۲۶۸ ته رسېدلی دی.

دغه وزارت وايي، ښايي دغه شمېرې تر دې لوړې وي، ځکه په زرګونو مړي تر نړېدلو ودانیو لاندې پاتې دي.

پر تورخم دروازه د سوداګریزو کاروانونو او عامو خلکو د تګ راتګ په وړاندې پر پرتو ستونزو خبرې شوي دي.

د طالبانو تر کنټرول لاندې باختر خبري اژانس پرون راپور ورکړی چې دغه خبرې په تورخم کې د طالبانو او د پاکستان د کمیساریو د مسوولانو ترمنځ وشوې.

که څه هم په خبر کې ویل شوي چې دواړو لوریو په دې برخه کې د پرتو ستونزو پر حل خبرې وکړې، خو نور تفصیلات نه دي ورکړل شوي.

له کلونو راهیسې د افغان سوداګرو د مالونو او د عامو خلکو د تګ راتګ په وړاندې پر تورخم او نورو دروازو د پاکستان له لوري ستونزې پېښېږي.

افغان سوداګر وايي، د افغانستان د مېوو په موسم کې پاکستان په یوه او بله پلمه دغه دروازې تړي چې له کبله یې افغان سوداګرو او باغ لرونکو ته درانه مالي زیانونه اوړي.

د مالیزیا د پوهنې وزارت دغه هېواد ته د طالبانو د یوه پلاوي د سفر او هلته د لیدنو کتنو دفاع وکړه.

دغه وزارت پرون په یوه اعلامیه کې ویلي، د طالبانو په مشرۍ له ورغلي پلاوي سره د خبرو د کوربه‌توب دفاع کوي او دا یې د مالیزیا له پالیسۍ سره مطابق عمل بللی چې هدف یې له افغانستان سره مرسته ده.

د مالیزیا د پوهنې وزارت په خپله اعلامیه کې ویلي چې د روغتیايي څارنې او بشري مرستو په برخه کې د مالیزیا حکومت له افغانستان سره همکارۍ ته تیار دی.

تر دې مخکې د مالیزیا د ډیموکراتیک اقدام د ګوند مشر لیم ګوان انګ، چې د پارلمان غړی هم دی، د طالبانو له پلاوي سره د مالیزیا د پوهنې وزیر پر کتنې انتقاد کړی و او په دې اړه یې د وضاحت غوښتنه کړې وه.

د طالبانو د پوهنې وزارت د دفتر عمومي رییس شهاب‌الدین ثابت په مشرۍ د طالبانو یو پلاوی په مالیزیا کې د هغه هېواد له چارواکو سره کتلي دي.

په همدې حال کې د افغانستان ملي راډیو تلوېزیون چې د طالبانو په کنټرول کې دی، پرون خبر ورکړی چې د طالبانو د ارشاد، حج او اوقافو وزارت سرپرست شېخ نور محمد ثاقب په مالیزیا هېواد کې د طالبانو تر ولکې لاندې "د سفارت له سرپرست مولوي نقیب‌الله احمدي سره په کتنه کې د افغانستان او مالیزیا ترمنځ د اسلامي ارزښتونو پر بنسټ د دوستانه اړیکو د اړتیا یادونه کړې ده."

د جرمونو نړیوالې محکمې یا آی‌سي‌سي نن د نومبر ۲۱مه د اسراییل د صدراعظم بنیامین نتنیاهو او د پخواني دفاع وزیر یوآف ګالانت او د حماس د پوځي قوماندان محمد ضیف د نیولو حکم صادر کړ.
حماس د امریکا د متحدو ایالتونو او اروپايي اتحادیې له خوا ترهګره ډله ګڼل کېږي.
دا کسان د ۲۰۲۳ کال د اکتوبر په ۷مه د حماس له خوا په اسراییل د برید او وروسته د اسراییل د پوځي مداخلې په تړاو د بشریت پر ضد په جنایت او د جنګي جرمونو په ترسره کولو تورن دي.
دا حکم وروسته له هغې صادر شو چې د جرمونو د نړیوالې محکمې څارنوال کریم خان په مې میاشت کې وویل چې د هغو کسانو د نیولو د حکمونو د صادرولو په لټه کې دی چې د غزې د جګړې اړوند جرمونو باندې تورن دي.
اسراییل د نړیوالې جزایي محکمې صلاحیت نه دی منلی، خو محکمې ویلي چې د اسراییل له خوا د دې محکمې د صلاحیت منل ضروري نه دی.

د افغانستان د خبریالانو سازمان نن پنجشنبې د تلوېزیون د نړیوالې ورځې په مناسبت په یوه خبرپاڼه کې ویلي چې که د افغانستان د رسنیو ملاتړ ونه شي، په دې هېواد کې د بیان د ازادۍ راتلونکې له جدي خظر سره مخامخېږي.

دې سازمان ویلي چې په تېرو درېیو کلونو کې د افغانستان تصویري رسنۍ له پر له‌پسې او پراخو محدودیتونو سره مخامخ دي.

د افغانستان د خبریالانو د سازمان په وینا، د افغانستان ګڼ تلوېزیوني چاینلونه د خپل فعالیت بس کولو یا د خپلو خپرونو د محتوا بدلولو ته اړ ایستل شوې دي.

د نومبر ۲۱مه په دې خاطر د تلوېزیون نړیواله ورځ نومول شوې چې د کلتور، معلوماتو او زده‌کړو په پراختیا کې د تلوېزیونونو پر رول ټینګار وشي.

په پاکستان کې د نومبر په لومړیو درېیو اوونیو کې لږ تر لږه ۵۵ امنیتي ځواکونه په نښتو او ځانمرګو بریدونو کې وژل شوي دي.

په اسلام‌اباد کې د شخړو او امنیتي مطالعاتو انسټېټیوټ (PICSS) په یوه راپور کې، چې نن پنجشنبې خپور شو، وویل، د نومبر په لومړیو ۲۰ ورځو کې ۵۵ امنیتي ځواکونه وژل شوي، په داسې حال کې چې تېره میاشت په همدې موده کې ۳۰ تنه وژل شوي وو.

په تېرو ۲۰ ورځو کې د امنیتي ځواکونو او وسله‌والو ترمنځ د نښتو پر مهال ۶۳ شکمن وسله‌وال هم وژل شوي دي.

د شخړو او امنیتي مطالعاتو د انسټېټیوټ د معلوماتو له مخې، په اکټوبر میاشت کې، ۶۲ امنیتي ځواکونه وژل شوي وو چې د روان کال تر بلې هرې میاشتې ډېر شمېر دی.

یوازې د اکټوبر په وروستیو لسو ورځو کې ۳۲ امنیتي ځواکونه وژل شوي وو.

اکثره بریدونه په دوو ایالتونو خیبرپښتونخوا او بلوچستان کې شوي دي.

په تېرو لسو میاشتو کې په پاکستان کې د دولت د وسله‌والو مخالفو ډلو له لوري ۷۸۵ بریدونه شوي چې له امله یې ۹۵۱ کسان وژل شوي او ۹۶۶ نور ټپیان شوي دي.

د خیبرپښتونخوا په کوزه کورمه کې نن پنجشنبې د سپرلیو پر موټرو په یوه برید کې لږ تر لږه ۲۸ کسان وژل شوي دي.

د سیمې د پولیسو یوه چارواکي د نوم د نه ښودلو په شرط د ازادي راډیو مشال څانګې ته ویلي، برید ماسپښین مهال د علیزو او څپرې ترمنځ سیمه کې په داسي حال کې وشو چې د شاوخوا ۲۰۰ موټرو په یوه کاروان کې سپرلۍ له پېښوره پاړه چنار ته روانې وې.

د پولیسو د دغه چارواکي په وینا، وژل شوي کسان په مندوزیو قبیلې پورې تړاو لري.

په دې برید کې ۱۱ نور ټپیان شوي دي.

تراوسه پورې د دې برید مسوولیت کومې ډلې په غاړه نه دی اخیستی، خو په دې سیمه کې له اوږدې مودې راهیسي د سنیانو او شیعه مذهبو ترمنځ نښتې کېږي.

په افغانستان کې د ملګروملتونو د پراختیایي ادارې (UNDP) استازی سټیفن رودریکز، له نړیوالې ټولنې وغوښتل چې د افغان ښځو او نجونو پر ستونزو تمرکز وکړي.

رودریکز پرون (چهارشنبه، د نوامبر په ۲۰مه) له جاپاني رسنۍ (NHK) سره په مرکه کې د طالبانو د وروستي فرمان په اړه خبرداری ورکړ چې، ښځې په عامه ځایونو کې مخ پټولو ته اړ باسي.

هغه وویل، دا "ځپنې" ممکن لا پسې شدیدې شي.

ده دا پرله‌‌‌پسې محدودیتونه له افغان ټولنې څخه د ښځو د سیستماتیک حذف یوه برخه وبلله.

سټیفون رودریکز زیاته کړه، په‌‌‌داسې حال کې چې نړیواله ټولنه د اوکراین او منځني ختیځ د بحرانونو پر موضوعاتو تمرکز کوي، افغانستان ته د مرستو کچه له ۲۰۲۱ کال راهیسې خورا کمه شوې ده.

په ۲۰۲۱ کال کې، طالبانو د افغانستان د واک له تر لاسه کولو وروسته نجونې له شپږم ټولګي څخه پورته له زده‌‌کړو څخه منع کړې.

ورپسې، افغان ښځې او نجونې پوهنتونونو ته له تګ څخه منع شوې.

سربېره پر دې، په ډېرو دولتي ادارو او ټولو نادولتي مؤسسو کې د ښځو پر کار بندیز ولګول شو.

ښځې ښځینه حمامونو، پارکونو او تفریحي ځایونو ته له تګ او له شرعي محرَم پرته له اوږدو سفرونو منع شوې، چې دا ټول د طالبانو له‌‌‌‌خوا د ښځو او نجونو د بشري حقونو د سرغړونو بېلګې ګڼل کېږي.

د افغانستان لپاره د متحدایالتونو شارژدافیرې کرن ډیکر ویلي چې، د طالبانو له‌خوا د زده‌‌کړو پر وړاندې محدودیتونه د افغان ښځو او نجونو راتلونکې ته زیان رسوي او هغوی د خپل هېواد په پرمختګ کې له ګډون څخه محروموي.

اغلې ډيکر، چې د قطر په پلازمېنه دوحه کې د امریکا له سفارت څخه فعالیت کوي، پرون (چهارشنبې) په ایکس‌پاڼه یا (پخوانی ټویټر) کې په یوه پوسټ کې لیکلي: "متحدایالتونه د افغانستان لپاره د زده‌‌‌کړو د مساوي لاس‌رسي ملاتړ کوي. افغانستان له ښځو پرته د ځان بسیاینې او پرمختګ هدفونه ترلاسه کولی نه‌‌‌شي."

په‌‌‌داسې حال کې چې د نړیوالې زده‌‌‌کړې اوونۍ (د نوامبر ۱۸-۲۲مه) دوام لري، نن (د نومبر ۲۱مه) د افغانستان په سړو سیمو کې له څلورم څخه تر دولسم ټولګي پورې د زده‌‌‌کوونکو کلنۍ ازموینې پیل شوې او د ډسمبر تر ۵مې به دوام وکړي.

دا په‌‌‌داسې حال کې ده چې د نجونو لپاره له شپږم ټولګي څخه پورته زده‌‌کړو د بندیز یو بل کال هم پوره شو.

هغه نجونې چې راتلونکی کال شپږم ټولګي ته ځي په ډار ازموینې ورکوي، خو هیله لري چې دا به د دوی وروستۍ کلنۍ ازموینې نه‌‌‌‌وي او دوی ته به په راتلونکې کې د زده‌‌‌کړو د دوام اجازه ورکړل شي.