نن د زمري ۲۸مه نېټه د افغانستان د خپلواکۍ د بېرته اخیستلو ۹۹مه کالیزه ده.
هر کال دا ورځ د هېواد په بېلابېلو سیمو کې لمانځل کېږي او دا ځل هم په ښارونو او واټونو کې هر چېرې د افغانستان درې رنګه بیرغ ښکاري.
تاریخپوهان او لیکوالان وايي، د هېواد په تاریخ کې دا یوه برخلیک ټاکونکې ورځ ده چې باید ترې یادونه وشي.
د خپلواکۍ کلمه چې اورېدلیې هر انسان ته د ارامتیا او ملکیت احساس ورکوي.
د افغانستان خپلواکي هم د ۱۲۹۸ کال د زمري د میاشتې په ۲۸مه نېټه اخیستل شوې ده.
غازي امانالله خان له نن نه ۹۹ کاله پخوا د وخت حاکم بریتانیا حکومت څخه خپلواکي ترلاسه کړه او افغانانو ته يې نوي هیلې ورکړې.
لیکوال عبدالغفور لېوال وايي، د خپلواکۍ دا ورځ پهدې وروستیو کلونو کې نوي پړاو ته داخله شوې چې د ځوانانو لهخوا يې تود هرکلی کېږي.
دی ټینګار کوي چې د افغانستان نوی نسل او ځوانان باید د خپلواکۍ د څرنګه اخیستلو له مبارزو درس واخلي او د خپل هېواد د پرمختګ او بسیاينې لپاره دې د پیاوړې قوې په توګه ترې استفاده وکړي.
دی وايي:
"خپلواکي په پښو د ودرېدلو لپاره یو ملي فرصت دی، د خپلواکۍ ساتنه د خپلواکۍ د ترلاسه کولو څخه ډېره مهمه ده او موږ باید له خپلو اوبو، کانونو، ځمکې او شتو څخه داسې استفاده وکړو چې افغانستان تر یوه حده اقدار او حاکمیت ته ورسوي، تر څو بیا څوک زموږ د خپلواکۍ د لهمنځه وړلو جرأت ونهلري."
امانالله خان د افغانستان ازادۍ غوښتونکی شاه وو، ده د سلطنت د پیل له وخته د افغانستان خپلواکي د پروګرامونو په سر کې نیولې وه.
افغانانو درې ځله له انګرېزانو سره سختې جګړې وکړې.
د افغانانو او انګرېزانو ترمنځ لومړی جګړه د ۱۸۳۹ـ۱۸۴۲ کالونو ترمنځ دوهمهيې د ۱۸۷۸-۱۸۸۰ کالونو ترمنځ وه چې د افغانانو په ګټه تمامې شوې.
د افغانانو او انګرېزانو ترمنځ درېیمه جګړه هم د ۱۹۱۹ میلادي کال د مې په میاشت کې پیل او د اګسټ په میاشت کې د افغانستان د خپلواکۍ په بیا اعلان پای ته ورسېده.
د ۱۲۹۸ لمریز کال د زمري د میاشتې په ۲۸مه نېټه چې د ۱۹۱۹ میلادي کال د اګسټ د میاشتې له ۱۹مې نېټې سره برابره ده انګرېزان دې ته اړ شول چې د افغانستان د خپلواکۍ هوکړه لاسلیک کړي.
د ازادۍ له اعلانه وروسته، خلکو ته په وینا کې شاه امانالله خان په هېواد کې د ښوونې او روزنې په پراخېدو ټینګار وکړ ویېویل چې یو بېسواده هېواد نهشي کولای ازاد واوسي.
د افغانستان په تاریخ کې راغلي چې دا خپلواکي د افغانانو په ډېرو هڅو او منډو ترړو تر لاسه شوې ده.
له دې سره د افغانستان ژغورنې د ملي جبهې مشر او جهادي مشر صبغتالله مجددي پهدې باور دی چې د افغانستان ازادي اسانه نهده ترلاسه شوې او باید په سختو حالاتو کې وساتل شي.
دی وايي:
"نن د ټولو غازیانو ورځ ده، د افغانستان خپلواکي په اسانه نهده ترلاسه شوې پهدې کې وینې تويې شوي، قربانۍ ورکړل شوي او دا د هېرولو نهده."
خو دی وايي چې له بدهمرغه ځيني بیا نن سبا غواړي چې د افغانستان ازادي ستونزو ته یوسي.
باورونه دا دي چې د ډموکراسۍ او د ښځو د حقونو د خوندیتوب په برخه کې د شاه امانالله خان هڅې نههېردونکې وې او باید خوندي وساتل شي.
د یو شمېر سیاسي کارپوهانو په خبره که څه هم د امانالله خان له اصلاحي پروګرامونو نږدې یوه پېړۍ تېرېږي خو لاهم عملي شوي نهدي.
د سیاسي چارو افغان کارپوه ودیر صافی وايي:
"هغه اصلاحات چې امانالله خان غوښتل هغه په ۲۰مې پېړۍ کې وو، خو اوس ۲۱مې پېړۍ ته ورسېدو، خو لا عملي شوي نهدي."
د نوموړي په خبره دا چې د امانالله خان پلانونه له ننګونو سره مخ شول لاملیې ډېر ژر د اصلاحاتو پیل کول وو.
د ښاغلي صافي په خبره له یوې خوا په افغانانو کې د زدهکړې کچه کمه وه او له بل پلوه بهرنیو هېوادونو د امانالله خان پر ضد منفي تبلیغات شروع کړل چې له کبلهیې د نوموړي نظام نسکور شو.
بلخوا د افغانستان د سولې عالي شورا مرستیال عزیزالله دین محمد هم پهدې باور دی چې شاه امانالله خان په سختو شرایطو کې خپلواکي بېرته واخیسته، خو ۹۹ کاله وروسته اوس بیا افغان ځواکونه د حاکمیت د ساتلو لپاره جنګېږي.
خو د دغو جګړو سره سره د افغانستان په ډېرو سیمو کې د خپلواکۍ د بیا اخیستلو د ورځې په مناسبت ځانګړې تیاریانې نیول شوې دي.
په دې ورځ د سترو ښارونو ظاهري بڼې بل رنګ اخیستی، د هېواد د بیرغ څخه نیولې بیا ډلې ډلې ګرځېدا او اتڼونه ځای ځای لیدل کېږي.
په جلال اباد کې د هېواد د خپلواکۍ ۹۹یمې کلیزې ته چمتووالی
یو له هغو ښارونو څخه چې دا ورځ پهکې په ځانګړو مراسمو لمانځل کېږي د جلالاباد ښار دی.
په دې ښار کې د غازي امانالله خان مقبره هم واقع ده.
خو جلالاباد پهدې وروستیو کې د سختو خونړیو پېښو شاهد و، اوس پوښتنه دا ده چې دغو ناامنیو ایا د خپلواکۍ د ورځې پر ویاړلو او لمانځلو اغېز نهدی کړی؟
د ننګرهار والي حیاتالله حیاتيې په اړه ازادي راډیو ته وویل:
"زه د ننګرهار خلکو ته ډاډ ورکوم چې وسلهوالو ځواکونو د خپلواکۍ د بېرته اخیستلو ورځې د لمانځلو او جشن په خاطر ځانګړي تدابیر نیولي او د خپلواکۍ د لمانځلو په پار مو د شپې د اور لوبو ستر پروګرام درلود او ډېر ځوانان مو رابللي وو."
د افغانستان د کورنیو چارو وزارت هم ډاډ ورکوي چې د خپلواکۍ د بېرته اخیستلو ورځې د لمانځنې په خاطر یې په ټول هېواد کې ځانګړي تدابیر نیولي دي.
د کورنیو چارو وزارت ویاند نجیب دانش هیلهمندي ښيي چې د خپلواکۍ د ورځې مراسم په امنه فضا کې ترسره شي.
ښاغلی دانش زیاتوي:
"د خپلواکۍ د ورځې د لمانځلو د جشن لپاره امنیتي پلان جوړ شوی سر له نن نه امنیتي ځواکونه لومړۍ درجه احضاراتو کې دي او خلک کولای شي په ډاډه توګه جشن کې ګډون وکړي."
د افغانستان د خپلواکۍ د بېرته اخیستلو له ۹۹مې کالیزې څخه داسې وخت یادونه کېږي چې د هېواد په بېلابېلو برخو کې د افغان ځواکونو او وسلهوالو مخالفینو ترمنځ جنګ جګړې دوام لري تر دې چې په ۲۰۰۸ میلادي کال کې د دغې ورځې په ویاړ د جشن په مراسمو وسلهواله حمله وشوه.
که څه هم له دې حملې مخکې د افغانستان د خپلواکۍ د بېرته اخیستلو په مناسبت مراسم په رسمي ډول او د نظامي قطعو په تشریفاتو ترسره کېدل، خو له هغې وروسته د حکومت په کچه د دغې ورځې لمانځل یوازې د څلورو دېوالونو ترمنځ پاتې دي.
راپور: یوسف خان ځدراڼ