د ملي محور ګوند فعالان او یو شمېر روڼ اندي وايي، هغه کسان چې د افغانستان په اوسنیو حساسو سیاسي او امنیتي شرایطو کې د پارلماني او فدرالي نظام خبرې راپورته کوي، غواړي چې لهدې لارې خپلې شخصي او ګوندي ګټې خوندې کړي.
دوی چې د جمعې په ورځ په خوست کې د ریاستي، پارلماني او مختلطو نظامونو د څرنګوالي په باب د مدني فعالانو، روڼ اندو او د سیاسي ګوندونو د غړو یو بحث ترتیب کړی وو، زیاتوله چې غیر متمرکز نظام جنګسالاران پیاوړي کوي او هېواد سیاسي بې ثباتی لوري ته بیايي.
د ملي محور ویاند نظیم سمون ازادي راډیو ته وویل چې ستونزه د نظام په ډول کې نهده، بلکې اساسي ستونزه په خپلسریو او قانون ماتونو کې ده.
نظیم سمون زیاته کړه:
"که واک غیر متمرکز شي، ښکاره ده چې محلي جنګسالاران پیاوړي کيږي، بې ثباتي او خپلسري زیاتېږي، د مرکزي حکومت کنټرول نهایتاً ضعیفیږي او بالاخره افغانستان سیاسي بې ثباتی خواته ځي، نو دغه نسبي ثبات چې موجود دی، دا د دې متمرکز نظام برکت دی او موږ غواړو چې ټولو ولسونو ته دا پوهاوی ورکړو چې زموږه ستونزه د نظام په ډول کې نهده، بلکې زموږ ستونزه فساد کې ده، زموږ ستونزه په خپلسری کې ده او زموږه ستونزه د قانون په نقض کې ده. "
د خوست یو قومي مشر موسی جان ځدراڼ هم وايي چې په اساسي قانون کې د ټولنې ټولو افرادو ته د سیاسي او مدني فعالیتونو ضمانت شوی او د نظام په ډول کې ستونزه نشته:
"اساسي قانون د افغانستان د خلکو په هر اړخېزه سنجونه باندې جوړ شوی دی، سیاسي ګوندونه، د پارلمان واکونه، د کابینې صلاحیتونه او په همدې ترتیب د قضائيه قواوو د عدل تطبیقولو ته زمینه برابره ده، نو موږ پهدې وجه متیقېن یو چې دا مختلط متمرکز نظام به د افغانستان د خلکو لپاره ګټمن وي. "
د افغانستان د حقوق پوهانو د شبکې مشر محمداجمل هوډمن وايي، ځینې خلک په افغانستان کې د پارلماني او فدرالي نظام مسئلې د سیاسي ګټو د ترلاسه کولو او د نظام د چالش کولو په موخه راپورته کوي.
د افغانستان د علومو اکاډمي غړي اکبرجان فولاد ګډونوالو ته په خپلو خبرو کې وویل، د دې هېواد د روڼ اندو یوه تکراري نیمګړتیا داده چې تر ډېره د ځنو ملي او نړیوالو مسئلو په باب هغه وخت خپل دريځ په ډاګه کوي چې ستونزه او مشکل واقع شي، سره لدې چې د ځنو مسئلو په ناوړو پایلو پوهېږي او بیا هم چوپ پاتې کېږي.
نوموړي نویو الکټرونیکي تذکرو ته اشاره وکړه او ويې ویل، که تذکرو کې دا سمونې له پیله شوي وای، نو دومره لاریونونو او سیاسي کمکشونو ته به اړتیا نه وه پېښه شوې.