د افغانستان د خبریالانو مرکز چې له هېواده بهر فعالیت کوي، د مطبوعاتو د نړیوالې ورځې په مناسبت په دې هېواد کې پر رسنیو او خبریالانو د زیاتیدونکو سختو محدودیتونو او د خبریالانو او د رسنیو د کارکوونکو د نیولو پر زیاتوالي اندېښنه ښودلې.

دې مرکز نن په یوه بیان کې چې په خپله وېبپاڼه کې یې خپور کړی، په تېر یوه کال کې په افغانستان کې د رسنیو د ازادۍ د وضعیت په اړه د خپلو موندنو نتیجې خپرې کړې دي.

د افغانستان د خبریالانو مرکز ویلي چې د ۲۰۲۱ کال په اګسټ کې واک ته د طالبانو له بیا رسېدو راهیسې د طالبانو له لوري لږترلږه ۱۷ تګلارې د رسنیو د قانون خلاف صادرې شوې دي.

د دې مرکز په خبره، په تېرو ۱۲ میاشتو کې په افغانستان کې د رسنیو او خبریالانو د آزادۍ د نقض لږترلږه ۱۳۶ موارد یې ثبت کړي دي.

په دې کې د ګواښونو ۷۲ موارد او د خبریالانو د نیولو او توقیف ۶۴موارد دي چې د تېرکال د ورته ثبت شویو ۲۱۳ مواردو پرتله ۷۷ کمې قضیې دي.خو پرځای یې په تېر یوه کال کې پر رسنیو او خبریالانو په نورو بڼه هم فشارونه زیات شوي دي، اطلاعاتو ته د لاسرسي د محدودیتونو سختیدل، له خپریدو مخکې او وروسته څارنه، په ټولنیزو شبکو کې د خبریالانو پر فعالیت څارنه او اقتصادي فشار چې پرهغوی راوستل شوی دی.

د اوکراین د اودیسه د سیمي پوځي چارواکی اولې کیپروایي، د تورسمندرګي په غاړه پر دې ښار د روسیې د نن سهار وختي توغندویي برید په ترڅ کې ۱۴ کسان ټپیان شوي دي.

هغه نن پنجشنبې پر ټیلګرام چینل لیکلي چې دا برید د اور د لګیدو سبب شوی او په سیمه کې یې د اوکراین د پوستي خدمتونو د سیمه ییزې ادارې ډیپوګانې ویجاړې کړې دي.

روسیې په دې وروستیو ورځو کې پرله پسې پراودیسه بریدونه کړي او د اپریل په ۲۹ یې هم له اسکندر توغندي څخه کاراخیستی و.

په دغه برید کې پنځه ولسي وګړي وژل شوي او ۲۳ نور ټپیان شوي و.

په عین حال کې د روسیې د سمولینسک د سیمې والي واسیلې انوکین نن پرټیلګرام چینل لیکلي چې د اوکراین ډرون الوتکو نن سهار وختي په سیمه کې د انرژۍ تاسیسات په نښه کړي وو.

هغه ویلي چې په دې برید کې چاته زیان نه دی رسېدلی.

د روسیې دفاع وزارت هم په یوه جلا بیان کې وویل چې د هوایي مدافعې ځواکونو یې د پنځو سیمو پر سر د اوکراین دولس ډرونونه راغورځولي دي.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو مرستندویه ماموریت، یوناما په افغانستان کې د بشري حقونو د وضعیت په اړه په درې میاشتني راپور کې ویلي چې په افغانستان کې سږنی تعلیمي کال په لېسو کې د نجونو زده کونکو له حضور پرته پیل شو، ځکه چارواکو له شپږم ټولګي پورته د نجونو پر زده کړو بندیزلګولی دی.

دغه راپور چې د یوناما د بشري حقونو د څانګې له خوا برابرشوی او نن د یوناما په وېبپاڼه کې خپورشوی، په افغانستان کې د ۲۰۲۴ کال له جنوري څخه ترمارچ میاشتې پورې په دې هېواد کې له بشري حقونو څخه د سرغړونو او د تاوتریخوالي د پېښو په اړه موارد راټول شوي دي.

په راپور کې د کابل په ګډون په یو شمېر ولایتونو کې په چاودنو کې چې د ډېرو مسولیت یې د اسلامي دولت ډلې یا داعش د خراسان څانګې اخیستی، په سلګونو کسانو ته د اوښتي مرګ ژوبلې یادونه شوې ده.

د یوناما په راپور کې په دې موده کې د داعش له خوا په بریدونو کې د لږترلږه ۳۶ کسانو د وژل کېدو او ۱۱۸ نورو د ټپي کیدو خبر ورکړل شوی دی.

دغې ډلې په هرات کې یې پر شیعه ګانو د تېرې دوشنبې د خونړي برید مسولیت هم اخیستی.

د افغان ښځو، نجونو او بشري حقونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې رینا امیري په هرات ولایت کې په شیعه لږه کیو برید په کلکه غندلی دی.

آغلې امیري نن پنجشنبې په خپله ایکس پاڼه یا پخواني ټویټر کې لیکلي چې د تاوتریخوالي دغه بې معنی عمل د هغه بې رحمه ربړ او ځورونې سخته یادونه کوي چې له خطرسره مخ ټولنې یې ګالي.

نوموړې د دې پېښې له قربانیانو سره د خواخوږۍ څرګندولو ترڅنګ غوښتنه کړې چې له عاملانو سره یې باید حساب کتاب وشي.

د هرات په ګذرې ولسوالۍ کې پر شیعه ګانو د دوشنبې د ورځې په برید کې چې مسولیت یې د اسلامي دولت ډلې یا داعش د خراسان څانګې اخیستی، لږترلږه اوه کسان ووژل شول.

د امریکا متحدو ایالتونو د اوکراین په جګړه کې له مسکو سره د همکارۍ په تور د روسیې، چین او ځینو نورو هېوادونو پر ۲۸۰ شرکتونو او بنسټونو بندیزونه لګولي دي.

شاوخوا دوه سوه شرکتونه او بنسټونه د امریکا د خزانې وزارت او اتيا نور شرکتونه او بنسټونه د امریکا د بهرنیو چارو وزارت له خوا تر بندیزونو لاندې راغلي شوي دي.

د جرمني DPA خبري اژانس د امریکايي چارواکو په حواله ویلي، روسیې هڅه کړې چې له چینايي شرکتونو او نورو هېوادونو سره د همکارۍ له لارې پر دې هېواد د لویدیځو هېوادونو د بندیزونو ځای ډک کړي.

د امریکا د خزانې وزیرې جینت ییلن په یوه بیان کې ویلي، نور شرکتونه به له روسیې سره د مالي مرستو د برابرولو له امله له ورته پایلو سره مخ شي.

په اوکراین کې د روسیې د جګړې له پیل راهیسې، واشنګټن او متحدینو یې له مسکو سره د همکارۍ په خاطر پر زرګونو شرکتونو بندیزونه لګولي دي.

په چین کې د یوې لویې لارې د ښوېیدو له کبله د مړو شویو کسانو شمېر ۳۶ ته ورسېد.

فرانس پریس خبري اژانس د چین د دولتي اژانس شینهوا په حواله نن پنجشنبه دغه شمېرې خپرې کړي دي.

خبر کې راغلي چې پېښه کې شاوخوا ۳۰ نور کسان ټپیان شوي هم دي.

په ګوانګ ډانګ ولایت کې دغه لویه لاره د یوې تپې په لمن کې تېره شوې چې د سه شنبې په ورځ یې په ښوېیدو سره شاوخوا ۱۸ موټر کندې ته لوېدلي دي.

په راپورونو کې راغلي چې مرګ ژوبله ځکه زیاته ده چې یو شمېر موټرو کندې ته له لویدو سره سم اور اخیستی دی.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د ښځو څانګې د مطبوعاتو د نړیوالې ورځې په درشل کې د افغان ښځینه خبریالانو په وړاندې د ننګونو یادونه کړې او ویلې یې دي چې دا ورځ یوځل بیا د دې یادونه کوي چې افغان ښځینه خبریالانې لا هم په افغانستان کې خپلې مبارزې ته دوام ورکوي.

دې څانګې پرون چهارشنبې په خپله ایکس پاڼه کې په افغانستان کې د عاطفې په نوم د ښځینه خبریالې څرګندونې را اخیستي چې ویلي یې دي، په دې هېواد کې د خبریالې په توګه کارکول داسې دي لکه څوک چې په ماینونو پوښل شوې ځمکه باندې ګرځي.

د ملګرو ملتونو د ښځو څانګې نن پنجشنبې په همدې پاڼه په یوه بل پوست کې لیکلي چې د افغانستان په لویدیځ کې د ښځو راډیو، د ښځو او نجونو د پیاوړتیا، د پوهاوي د زیاتیدا او د هغوی لپاره د زده کړې په برخه کې د راډیو ځواک کاروي.

سبا جمعه د مې درېیمه د مطبوعاتو نړیواله ورځ داسې مهال په نړۍ کې لمانځل کیږي چې د ۲۰۲۱ کال د اګسټ له میاشتې راهیسې له کله چې پرافغانستان طالبان بیا واکمنان شوي، په دې هېواد کې پرخبریالانو او رسنیو د فعالیت کړۍ تنګه شوې ده.

ډېرو خبریالانو دندې پریښي او په لسګونه رسنۍ هم د اقتصادي او ځینو نورو ستونزو له امله تړل شوې دي.

د امریکا د بهرنیو چارو وزیر انتوني بلېنکین له اسراییلي چارواکو سره په لیدنو کتنو ویلي چې اوس یې وخت دی چې په غزه کې اوربند ټینګ او د حماس له خوا اسراییلي یرغمل آزاد شي.

ښاغلي بلېنکین پرون چهارشنبې اسراییل ته د سفر پر مهال، په غزه کې د روانې جګړې د بندیدو لپاره چې له پیله یې نژدې اوه میاشتې تیریږي، هڅې تېزې کړې دي.

دا د اسراییل او حماس چې متحده ایالات او اروپایي ټولنه یې د یوې ترهګرې ډلې په توګه پېژني، ترمنځ د جګړې له پیل راهیسې سیمې ته د هغه اوم سفر دی.

ښاغلي بلېنکین پرون چهارشنبې خبریالانو ته وویل چې تراوسه یې د غزې پررفح ښار د اسراییل د پوځي عملیاتو پلان چې هلته د ملکي وګړو ژوند خوندي کړي نه دی لیدلی.

د هغه په وینا، واشنګټن به د دغسې یوه پلان په نه موجودیت کې په دې ښارکې د پراخو پوځي عملیاتو ملاتړ ونه کړي.

خو اسراییل بیا بیا ټینګار کوي چې دغه عملیات به سرته ورسوي ترڅو په وینا یې د حماس پاتې وسله وال بشپړ له مینځه یوسي.

د قطر هغه لوړپوړی چارواکی چې د افغانستان د پخواني حکومت په مهال یې د سولې په خبرو کې مهم رول لوبولی و، په هاګ کې د حکمیت د نړیوالې دایمي محکمې Permanent Court of Arbitration غړی ټاکل شوی دی.

په هالند کې د قطر سفیر مطلق بن مجید القحطاني چې مخکې یې له تروریزم سره د مبارزې او د شخړو په هواري کې د منځګړیتوب لپاره د قطر د بهرنیو چارو وزیر د ځانګړې استازي په توګه دنده ترسره کړې، په ۲۰۲۰ کال کې یې د خپلې دندې پر مهال د سولې د خبرو لپاره د طالبانو او د افغانستان د پخواني حکومت د پلاوي په راغونډولو کې د منځګړیتوب رول لوبولی و.

په همدې کال د قطر د هڅو په نتیجه کې متحدو ایالتونو او طالبانو په دوحه کې یو تړون لاسلیک کړ.

قطر له هغې وروسته هم د سولې په خبرو کې د منځګړیتوب رول ته ترهغو دوام ورکړ چې طالبانو د ۲۰۲۱ کال د اګسټ په ۱۵ کابل ونیوه.

ښاغلي القحطاني د کابل له نړیوال هوایي ډګرڅخه قطرته په ډله ییزه توګه په ګډوډۍ کې د خلکو د لېږدولو پر بهیر هم څارنه کوله.

د ملګروملتونو د بشري مرستو د همغږۍ اداره یا اوچا وایي د بودیجې د زښت زیات کمښت له امله په افغانستان کې حیاتي بشري چارې محدودې شوې دي.

اوچا پرون چهارشنبې په خپله ایکس پاڼه یا پخواني ټویټر کې لیکلي چې که څه هم په افغانستان کې عملاً تاوتریخوالی کم شوی، خو د دې هېواد وګړي سختو بشري مرستو ته اړتیا لري.

د اوچا په وینا، د اټکل له مخې روان ۲۰۲۴ کال به ۲۳،۷ ملیونه کسان بېړنۍ مرستې ته اړتیا ولري.

اوچا وایي، په افغانستان کې اړو کسانو ته د ژوند ژغورنې لپاره د غوښتل شویو درې میلیارډ او شپیته ملیون ډالرو څخه یوازې ۷،۸ سلنه یې ترلاسه کړې ده او زیاتوي که کافي بسپنه ترلاسه نه کړي، زیانګالي خلک، په تېره ښځې، ماشومان او زاړه به له سخت وضعیت سره مخ شي.