د افغانستان لپاره د ملګروملتونو د عالي کمېشنرۍ دفتر (یوناما) وايي، په افغانستان کې د ماشومانو د خوندي راتلونکي لپاره پانګونه اړینه ده.

یوناما دا خبره نن (چهارشنبه، د سلواغې ۳۰مه) د ماشومانو د نړیوالې ورځې په مناسبت پر خپله ایکس‌‌پاڼه یا پخواني ټویټر کې لیکلې ده.

د دې سازمان په وینا، راتلونکي نسلونه د ځمکنیو ماینونو او د جګړې له پاتې شونو څخه د پاک ژوند مستحق دي.

تر دې مخکې د ملګروملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر (OCHA) د تېر کال په راپور کې ویلي و چې، د افغانستان د ۴۰۱ ولسوالیو په درېیمه برخه کې ناچاودي توکي او ماینونه شتون لري، چې د چاودنو له امله یې هره میاشت ۶۰ کسان چې ډېری یې ماشومان دي مړه کېږي او یا معلول کېږي.

د کابل او هرات پر لویه لار په یوه ترافیکي پېښه کې دوه تنه وژل شوي او یو تن ټپي شوی دی.

د غزني د امنیې قومندانۍ ویاند کورنیو رسنیو ته ويلي، چې د قره باغ ولسوالۍ په مربوطاتو کې د کابل-هرات په لویه لار د باروړنکي موټر او موټرسایکل د ټکر له امله یوه ترافیکي پېښه رامنځته شوې، چې پایله کې یې ۲ تنه مړه او یو بل ټپي شوی دی.

د یادونې وړ ده، چې تېره اوونۍ هم د دغه ولایت په آب‌بند ولسوالۍ کې د یوې ترافیکې پېښې له امله څلورو کسانو ته مرګ‌ژوبله اوښتې وه.

د سړکونو خرابوالی، د ټرافیکي اصولو نه رعایت او د چلوونکو بې‌احتیاطي په افغانستان کې د زیاتو ټرافیکي پېښو اصلي علت ګڼل کېږي.

د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې استازولي وايي چې د تعلیمي پروګرامونو او روغتیايي خدماتو له لارې به د افغان ماشومانو ملاتړ ته دوام ورکړي.

د اروپايي ټولنې استازولۍ پرخپله ایکس‌پاڼه په یوه بیان کې د افغان ماشومانو د تعلیم حق ته د اشارې په ترڅ کې ویلي چې ماشومان د افغانستان راتلونکې دي او دا ټولنه به د افغان ماشومانو او مېرمنو ترڅنګ ولاړه وي.

د ماشومانو د ملاتړ نړیوال سازمانونه وايي چې افغانستان د ماشومانو لپاره تر ټولو نامناسب هېواد دی ځکه د راپورونو له مخې افغان ماشومان له بېوزلۍ او د اقتصادي فشارونو، اقلیمي بدلون او ماینونو له اغېزو سره لاس او ګرېوان او په عین حال کې نجونې یې له زده‌کړو بې برخې دي.

د یوه تازه راپور له مخې، په افغانستان کې په تېر یوه کال کې ماین چاودنو له ۶۵۰ ډېر کسان مړه او ټپیان کړي دي.

د ځمکنیو ماینونو د بندیز نړیوال کمپاین یا "آی‌سي‌بي‌ایل" په خپل تازه راپور کې چې نن خپور شو د نړۍ په بېلابېلو هېوادونو کې په تېر یوه کال کې د ماینونو د قربانیانو شمېرې خپرې کړي.

د دې شمېرنو له مخې، ماینونو په میانمر یا پخوانۍ برما کې تر ټولو ډېر خلک زیانمن کړي چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۱۰۰۳ کسانو ته رسېږي.

له میانمار وروسته بیا سوریه ده چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۹۳۳، بیا افغانستان دی چې د قربانیانو شمېر یې ۶۵۱ او په څلورم ځای کې اوکراین دی چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۵۸۰ تنو ته رسېږي.

د ځمکنیو ماینونو د بندیز نړیوال کمپاین د راپور له مخې، په ۲۰۲۳م کال کې په ټوله نړۍ کې د ماینونو په چاودنو کې د خلکو د مرګ ژوبلې شمېر ۵۷۵۷ تنو ته رسېږي چې ۱۹۸۳ په‌کې مړه او ۳۶۶۳ نور ټپيان شوي دي.

د نیلا ابراهیمي په نوم یوه ۱۷ کلنه افغانه نجلۍ چې په خپل هېواد کې په عام محضر کې د خبرو کولو اجازه نه لري، د افغان نجونو له حقونو څخه د دفاع په خاطر پرون سې شنبې د ۲۰۲۴م کال د ماشومانو لپاره د سولې د نړیوالې جایزې مستحقه وپېژندل شوه.

د ماشومانو د حقوقو د بنسټ په خبره، نوموړې ته دغه جایزې د هغو فعالیتونو په خاطر ورکړل شوې چې د ښځو د غږ اوچتولو په برخه کې یې مخ ته وړي دي.

په عین حال کې پرون د مارټین اینالز Martin Ennals په نوم د بشري حقونو یوه مدافع بنسټ اعلان وکړ چې د افغان ښځو د حقونو مدافعې ژولیا پارسي د دې بنسټ د ۲۰۲۴م کال د بشري حقونو د مدافعانو د جایزې ګټونکې شوه.

ژولیا پارسي چې ښوونکې ده، د فریډم نو موسسې له‌خوا دغې جایزې ته کاندیده شوې وه.

هغې چې د ۲۰۲۱م په اګست میاشت کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته خپله دنده له لاسه ورکړې، د ښځو د حقونو او اساسي آزادیو پر وړاندې د طالبانو له سختو سیاستونو او تګلارو سره په مخالفت کې یې د افغان ښځو خودجوشه غورځنګ جوړ کړی او تېر کال د درې میاشتو لپاره د طالبانو له‌خوا زنداني شوې وه.

د دغه بنسټ جایزه د لومړي ځل لپاره په ۱۹۹۴ کال کې له خطرسره مخ د بشري حقونود مدافعانو د پېژندنې او د هغوی د هڅولو او ساتنې لپاره ورکړل شوه.

له ګوزڼ یا پولیو څخه د خلاص افغانستان بنسټ نن چهارشنبې د نومبر ۲۰مه د ماشومانو د نړیوالې ورځې په مناسبت د ټولو ماشومانو لپاره له پولیو څخه د یوې خلاصې نړۍ غوښتنه کړې ده.

دغه بنسټ په خپله ایکس‌پاڼه یا پخواني ټویټرکې دغه هیله داسې مهال څرګندوي چې په افغانستان کې روان میلادي کال د ماشومانو د ګوزڼ یا پولیو د مثبتو پېښو شمېر ۲۳ ته لوړ شوی دی.

په افغانستان کې یوازې پولیو نه، بلکې ډېرې نورې د درملنې وړ ناروغۍ هم د ماشومانو ژوند ګواښي.

پر دې سربېره، یو زیات شمېر ماشومان له خوارځواکۍ او د خوړو له نه خوندیتوب سره مخامخ دي.

په افغانستان کې د اقلیمي بدلون له امله د رامنځته شویو سختو شرایطو له امله چې کورنۍ له یوه ځای نه بل ځای ته کډه کولو اړې شوي، دې چارې تر ټولو زیات ماشومان اغېزمن کړي دي.

د ملګرو ملتونو د ماشومانو د ساتنې ادارې یا "سیف د چلډرن" د یکشنبې په ورځ وویل، یوازې د روان میلادي کال په لومړیو میاشتو کې په افغانستان کې د سختو اقلیمي شرایطو له کبله تر ۳۸زرو ډېر خلک چې نیمايي یې ماشومان دي، له خپلو مېنو بې‌ځایه شوي او نورو سیموته کډه شوي دي.

د افغانستان د فوټبال ملي لوبډلې په یوې دوستانه سیالۍ کې نن سه شنبه د نومبر په ۱۹مه نېټه د تاجکستان پر وړاندې دوستانه سیالي ۳ د یو پر وړاندې وبایلله.

په دې لوبه کې تاجکستان د لوبې په یولسم، اوه ویشتم او اویایمه دقیقه کې ګولونه ووهل او افغان لوري ته یوازېنی ګول جمشید اڅکزي د لوبې په اته دېرشمه دقیقه کې وواهه.

د سیالۍ په لومړۍ نیمایي کې تاجک ګول کیپر سور کارت هم وخوړ او بیا یادې لوبډلې تر اخره په لسو لوبغاړو لوبه وکړه.

دا په داسې حال کې ده چې افغانستان خپله لومړۍ دوستانه سیالي ۲-۰ نیپال ته بایللې وه.

د ویلو ده چې تر دې ماتې وروسته د تاجکستان پلازمېنې دوشنبې ته د افغان لوبډلې سفر پای ته ورسېد.

چین نن تایید کړه چې یو وګړی یې د افغانستان او تاجکستان په ګډ سرحد کې په یوه وسله‌وال برید کې وژل شوی او څلور نور وګړي یې ټپیان شوي دي.

فرانس‌پرېس خبري آژانس د چین د بهرنیو چارو وزارت د یوه بیان په حواله راپور ورکوي چې دا برید د تاجکستان په خاوره کې دننه د یوه چینايي شرکت پر کمپ شوی دی.

په بیان کې دا برید په کلکه غندل شوی او یادونه شوې چې په دوشنبې کې د چین د سفارت له‌خوا د پېښې سیمې ته استول شوی کاري پلاوی سیمې ته رسېدلی دی.

بیان زیاتوي چې د چین سفیر د تاجکستان پر حکومت غږ کړی چې د دې پېښې علت ژرترژه معلوم کړي.

د تاجکستان امنیتي سرچینو پرون د لړم ۲۸مه د خپل نوم نه ښودلو په شرط د ازادي راډیو تاجکي څانګې ته وویل چې د تاجکستان د ختلان ولایت د شمس‌الدین شاهین ولسوالۍ په دره زربز سیمه کې د یکشنبې په شپه په یوه برید کې چې د دوی په وینا احتمالاً د افغانستان له خاورې به شوی وي، یو چینایی وګړی ووژل شو او څلور نور ټپیان شول.

د تاجکستان حکومت او د طالبانو چارواکو تراوسه په دې اړه څه نه دي ویلي.

د طالبانو د حکومت ستره محکمه وايي، په بغلان ولایت کې یې پرون یوه ښځه د خلکو په مخکې په درو وهلې ده.

دې محکمې نن پر خپله ویبپاڼه خبر ورکړ چې دا ښځه د لومړنۍ محکمې له‌خوا د هغه څه په خاطر چې دلالي بلل شوې ده، په دېرشو درو او شپږ میاشتې بند محکومه شوې وه.

نړیوال بنسټونه او د بشري حقونو ډلې بدني سزاګانې د بشري حقونو سرغړونه بولي او بیا بیا یې له طالبانو غوښتي چې د د ډول سزاګانو بهیر ودروي، خو طالبان لاهم د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې د دې حکمونو تطبیق ته دوام ورکوي.

د افغانستان د فوټبال ملي لوبډله نن سه شنبه د نومبر په ۱۹مه نېټه له تاجکستان سره دوستانه سیالي کوي.

د فوټبال فدراسیون د خبر له مخې، لوبه به د کابل پر وخت مازدیګر ۵:۳۰ بجې د تاجکستان په پلازمېنې دوشنبې کې پیل شي.

دوه ورځې وړاندې په یو بلې دوستانه سیالۍ کې افغانستان ۲-۰ له نیپال ماتې وخوړه.

د ویلو ده چې دغه سیالۍ د فوټبال ملي لوبډلې د نوي روزونکي عثمان توشف تر روزنې او څارنې لاندې ترسره کېږي.