د افغانستان لپاره د امریکا د متحدایالتونو شارژدافیره کرن ډیکر وایي، افغانستان د خپلو ټولو خلکو له مشارکت پرته پرمختګ نه‌شي کولی.

اغلې ډیکر دا خبره په افغانستان کې د نجونو د زده‌‌‌کړو تر محدودیت پورې پرون په خپلې ایکس‌پاڼه (پخواني ټویټر) کې لیکلې ده.

نوموړې زیاتوي چې، متحدایالتونه په افغانستان کې د ټولو لپاره د یو ډول زده‌‌کړو غوښتنه کوي.

روانه اوونۍ په نړۍ کې د زده‌کړو د اوونۍ په توګه لمانځل کېږي، خو په افغانستان کې تر شپږم ټولګي پورته د نجونو پر زده‌‌‌کړو بندیزونه لګېدلې دي.

د ملګروملتونو د شمېرو له‌‌‌‌مخې د دغو بندیزونو په خاطر په افغانستان کې تر یو میلیون او څلور لکه ډېرې نجونې له زده‌‌‌کړو محرومې شوې دي.

نړیوال بانک په یوه راپور کې ویلي دي چې، د افغانستان صادرات د روان کال له جنوري تر سپتمبر میاشتې پورې د تېرکال همدې مودې په پرتله څوارلس په سلو کې کم شوې دي.

دغه بانک په خپل راپور کې چې پرون یې له رسنیو سره شریک کړ، د افغانستان د صادراتو د کمېدو یو علت د پاکستان له لورې د افغانستان پر مېوو او زراعتي محصولاتو د مالیاتو زیاتېدل یاد کړي دي.

د طالبانو د سوداګرۍ او صنعت وزارت ویاند عبدالسلام جواد په وروستیو کې ویلي و چې، د کال په لومړیو پنځو میاشتو کې پاکستان ته د افغانستان صادرات لس په سلو کې کم شوې دي.

د نړیوال بانک د راپور له‌‌‌مخې د کال له پیله تر سپتمبر پورې د افغانستان صادرات دوه نوي اعشاریه پنځه میلیونه ډالرو ته رسیږي.

د عربي متحده اماراتو په کوربه‌توب د نولس‌‌کلنو ځوانانو ترمنځ د پیل شویو درې اړخیزو سیالیو په لړ کې افغانستان نن چهارشنبه د نومبر په ۲۰مه نېټه خپله درېیمه سیالي له پاکستان سره ترسره کړه چې د ۱۳ منډو په توپیر یې وبایلله.

دغه سیالي چې د کابل پر وخت سهار ۱۰ بجې پیل شوې وه، پاکستان د پچې تر ګټلو وروسته توپوهنه وکړه او د ۲۴۵ منډو هدف یې وټاکه.

په‌‌‌‌دې سیالۍ کې د پاکستان پيلیزو توپوهونکو عثمان خان او شاهزیب خان اوږده ملګرتیا وکړه او دواړو نیمه سلیزې ووهلې.

د افغانستان د توپ اچونکو له ډلې خاطر ستانکزي او عبدالعزیز خان درې درې او نصیر خان دوه لوبغاړي وسوځول.

افغان نولس‌‌‌‌کلنې لوبډلې که څه هم د هدف پوره کولو ته ورنږدې شوي وو، خو د لوبې په وروستیو شېبو کې یې پرله‌‌‌‌پسې ویکټې له لاسه ورکړې او په ۴۷ اورونو کې یې د ټولو لوبغاړو تر سوځېدو وروسته ۲۳۱ منډې وکړې.

دا ځل د افغان توپوهونکو له ډلې عزیرالله ۷۰، نصیرخان او فیصل خان بیا ۴۷ـ۴۷ منډې وکړې.

د پاکستان لپاره علي رضا او فهیم‌‌‌الحق مخکښ توپ اچونکي وو چې په ترتیب سره یې څلور او درې لوبغاړي وسوځول.

د دې لوبلړۍ په لومړنیو دوه سیالیو کې بیا افغانستان پاکستان ته د ۱۰۰ منډو په توپیر او عربي متحده اماراتو ته د ۱۶۹ منډو په توپير ماتې ورکړې وې.

د ویلو ده چې افغان لوبډله به د نومبر په ۲۴مه نېټه خپله وروستۍ لوبه له عربي متحده اماراتو سره ترسره کوي او تر هغې وروسته به د لوبلړۍ دوه مخکښې لوبډلې د نومبر په ۲۶مه نېټه پایلوبه لوبوي.

د افغانستان لپاره د ملګروملتونو د عالي کمېشنرۍ دفتر (یوناما) وايي، په افغانستان کې د ماشومانو د خوندي راتلونکي لپاره پانګونه اړینه ده.

یوناما دا خبره نن (چهارشنبه، د سلواغې ۳۰مه) د ماشومانو د نړیوالې ورځې په مناسبت پر خپله ایکس‌‌پاڼه یا پخواني ټویټر کې لیکلې ده.

د دې سازمان په وینا، راتلونکي نسلونه د ځمکنیو ماینونو او د جګړې له پاتې شونو څخه د پاک ژوند مستحق دي.

تر دې مخکې د ملګروملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر (OCHA) د تېر کال په راپور کې ویلي و چې، د افغانستان د ۴۰۱ ولسوالیو په درېیمه برخه کې ناچاودي توکي او ماینونه شتون لري، چې د چاودنو له امله یې هره میاشت ۶۰ کسان چې ډېری یې ماشومان دي مړه کېږي او یا معلول کېږي.

د کابل او هرات پر لویه لار په یوه ترافیکي پېښه کې دوه تنه وژل شوي او یو تن ټپي شوی دی.

د غزني د امنیې قومندانۍ ویاند کورنیو رسنیو ته ويلي، چې د قره باغ ولسوالۍ په مربوطاتو کې د کابل-هرات په لویه لار د باروړنکي موټر او موټرسایکل د ټکر له امله یوه ترافیکي پېښه رامنځته شوې، چې پایله کې یې ۲ تنه مړه او یو بل ټپي شوی دی.

د یادونې وړ ده، چې تېره اوونۍ هم د دغه ولایت په آب‌بند ولسوالۍ کې د یوې ترافیکې پېښې له امله څلورو کسانو ته مرګ‌ژوبله اوښتې وه.

د سړکونو خرابوالی، د ټرافیکي اصولو نه رعایت او د چلوونکو بې‌احتیاطي په افغانستان کې د زیاتو ټرافیکي پېښو اصلي علت ګڼل کېږي.

د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې استازولي وايي چې د تعلیمي پروګرامونو او روغتیايي خدماتو له لارې به د افغان ماشومانو ملاتړ ته دوام ورکړي.

د اروپايي ټولنې استازولۍ پرخپله ایکس‌پاڼه په یوه بیان کې د افغان ماشومانو د تعلیم حق ته د اشارې په ترڅ کې ویلي چې ماشومان د افغانستان راتلونکې دي او دا ټولنه به د افغان ماشومانو او مېرمنو ترڅنګ ولاړه وي.

د ماشومانو د ملاتړ نړیوال سازمانونه وايي چې افغانستان د ماشومانو لپاره تر ټولو نامناسب هېواد دی ځکه د راپورونو له مخې افغان ماشومان له بېوزلۍ او د اقتصادي فشارونو، اقلیمي بدلون او ماینونو له اغېزو سره لاس او ګرېوان او په عین حال کې نجونې یې له زده‌کړو بې برخې دي.

د یوه تازه راپور له مخې، په افغانستان کې په تېر یوه کال کې ماین چاودنو له ۶۵۰ ډېر کسان مړه او ټپیان کړي دي.

د ځمکنیو ماینونو د بندیز نړیوال کمپاین یا "آی‌سي‌بي‌ایل" په خپل تازه راپور کې چې نن خپور شو د نړۍ په بېلابېلو هېوادونو کې په تېر یوه کال کې د ماینونو د قربانیانو شمېرې خپرې کړي.

د دې شمېرنو له مخې، ماینونو په میانمر یا پخوانۍ برما کې تر ټولو ډېر خلک زیانمن کړي چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۱۰۰۳ کسانو ته رسېږي.

له میانمار وروسته بیا سوریه ده چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۹۳۳، بیا افغانستان دی چې د قربانیانو شمېر یې ۶۵۱ او په څلورم ځای کې اوکراین دی چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۵۸۰ تنو ته رسېږي.

د ځمکنیو ماینونو د بندیز نړیوال کمپاین د راپور له مخې، په ۲۰۲۳م کال کې په ټوله نړۍ کې د ماینونو په چاودنو کې د خلکو د مرګ ژوبلې شمېر ۵۷۵۷ تنو ته رسېږي چې ۱۹۸۳ په‌کې مړه او ۳۶۶۳ نور ټپيان شوي دي.

د نیلا ابراهیمي په نوم یوه ۱۷ کلنه افغانه نجلۍ چې په خپل هېواد کې په عام محضر کې د خبرو کولو اجازه نه لري، د افغان نجونو له حقونو څخه د دفاع په خاطر پرون سې شنبې د ۲۰۲۴م کال د ماشومانو لپاره د سولې د نړیوالې جایزې مستحقه وپېژندل شوه.

د ماشومانو د حقوقو د بنسټ په خبره، نوموړې ته دغه جایزې د هغو فعالیتونو په خاطر ورکړل شوې چې د ښځو د غږ اوچتولو په برخه کې یې مخ ته وړي دي.

په عین حال کې پرون د مارټین اینالز Martin Ennals په نوم د بشري حقونو یوه مدافع بنسټ اعلان وکړ چې د افغان ښځو د حقونو مدافعې ژولیا پارسي د دې بنسټ د ۲۰۲۴م کال د بشري حقونو د مدافعانو د جایزې ګټونکې شوه.

ژولیا پارسي چې ښوونکې ده، د فریډم نو موسسې له‌خوا دغې جایزې ته کاندیده شوې وه.

هغې چې د ۲۰۲۱م په اګست میاشت کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته خپله دنده له لاسه ورکړې، د ښځو د حقونو او اساسي آزادیو پر وړاندې د طالبانو له سختو سیاستونو او تګلارو سره په مخالفت کې یې د افغان ښځو خودجوشه غورځنګ جوړ کړی او تېر کال د درې میاشتو لپاره د طالبانو له‌خوا زنداني شوې وه.

د دغه بنسټ جایزه د لومړي ځل لپاره په ۱۹۹۴ کال کې له خطرسره مخ د بشري حقونود مدافعانو د پېژندنې او د هغوی د هڅولو او ساتنې لپاره ورکړل شوه.

له ګوزڼ یا پولیو څخه د خلاص افغانستان بنسټ نن چهارشنبې د نومبر ۲۰مه د ماشومانو د نړیوالې ورځې په مناسبت د ټولو ماشومانو لپاره له پولیو څخه د یوې خلاصې نړۍ غوښتنه کړې ده.

دغه بنسټ په خپله ایکس‌پاڼه یا پخواني ټویټرکې دغه هیله داسې مهال څرګندوي چې په افغانستان کې روان میلادي کال د ماشومانو د ګوزڼ یا پولیو د مثبتو پېښو شمېر ۲۳ ته لوړ شوی دی.

په افغانستان کې یوازې پولیو نه، بلکې ډېرې نورې د درملنې وړ ناروغۍ هم د ماشومانو ژوند ګواښي.

پر دې سربېره، یو زیات شمېر ماشومان له خوارځواکۍ او د خوړو له نه خوندیتوب سره مخامخ دي.

په افغانستان کې د اقلیمي بدلون له امله د رامنځته شویو سختو شرایطو له امله چې کورنۍ له یوه ځای نه بل ځای ته کډه کولو اړې شوي، دې چارې تر ټولو زیات ماشومان اغېزمن کړي دي.

د ملګرو ملتونو د ماشومانو د ساتنې ادارې یا "سیف د چلډرن" د یکشنبې په ورځ وویل، یوازې د روان میلادي کال په لومړیو میاشتو کې په افغانستان کې د سختو اقلیمي شرایطو له کبله تر ۳۸زرو ډېر خلک چې نیمايي یې ماشومان دي، له خپلو مېنو بې‌ځایه شوي او نورو سیموته کډه شوي دي.

د افغانستان د فوټبال ملي لوبډلې په یوې دوستانه سیالۍ کې نن سه شنبه د نومبر په ۱۹مه نېټه د تاجکستان پر وړاندې دوستانه سیالي ۳ د یو پر وړاندې وبایلله.

په دې لوبه کې تاجکستان د لوبې په یولسم، اوه ویشتم او اویایمه دقیقه کې ګولونه ووهل او افغان لوري ته یوازېنی ګول جمشید اڅکزي د لوبې په اته دېرشمه دقیقه کې وواهه.

د سیالۍ په لومړۍ نیمایي کې تاجک ګول کیپر سور کارت هم وخوړ او بیا یادې لوبډلې تر اخره په لسو لوبغاړو لوبه وکړه.

دا په داسې حال کې ده چې افغانستان خپله لومړۍ دوستانه سیالي ۲-۰ نیپال ته بایللې وه.

د ویلو ده چې تر دې ماتې وروسته د تاجکستان پلازمېنې دوشنبې ته د افغان لوبډلې سفر پای ته ورسېد.