د افغانستان د بشري حقونو لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړی راپور ورکوونکی وايي چې طالبان د نویو قوانینو په وسیله نه یوازې پر افغان ښځو بلکې پر اقلیتونو، هغو خلکو چې جلا فرهنګونه لري او حتی پر نارینه‌وو لا ظلم کوي.

ریچارد بینېټ له ښځو سره د تاوتریخوالي د مخنیوي د شپاړس ورځني کمپاین په پیل کې په یوه ویډیویي پیغام کې چې نن یې پر خپله ایکس‌پاڼه خپور کړ، ویلي چې که دا قوانین له منځه ولاړ نه‌شي نو د افغانستان راتلونکي نسلونه به اغېزمن کړي.

نوموړی زیاتوي چې باید هغه لارې چارې وموندل شي چې طالبان قانع شي چې خپل سیاستونه بدل کړي، ځکه د ده په وینا په افغانستان کې د راتلونکې سولې او پخلاینې لپاره حساب کتاب مهم دی.

د بینېټ په وینا، داسې یوه پلان ته اړتیا لیدل کېږي چې یوازې سزا ورکول نه بلکې د انتقالي عدالت نورې لارې چارې هم په‌کې وي.

بینېټ ټینګار کوي چې په دې برخه کې باید په خاص ډول ښځو او نجونو ته هم ونډه ورکړل شي څو د خپل هېواد په راتلونکي کې رول ولوبوي.

دا څرګندونې داسې مهال کېږي چې طالبانو له درېیو کلونو راهیسې د زده‌کړو او کار په ګډون پر افغان نجونو او ښځو ډېر محدودیتونه لګولي دي.

طالبانو په دې وروستیو کې د امربالمعروف هغه قانون نافذ کړ چې له مخې یې د ښځو غږ عورت بلل کېږي او حتی ښځو ته په لوړ غږ د قرآنکریم د تلاوت اجازه لا نه ورکوي.

د نولس‌‌کلنو ځوانانو د درې اړخیزو سیالیو په لړ کې نن سه‌‌شنبه د افغانستان او پاکستان ترمنځ پای‌لوبه پيل شوې ده، چې افغان لوبډلې د خپلې توپوهنې پاڼۍ بشپړه کړه.

افغان نولس‌‌کلنو ځوانانو په پوره پنځوس اورونو کې د ۹ لوبغاړو تر سوځېدو وروسته ۲۵۰منډې وکړې.

د افغان توپوهونکو له ډلې برکت ابراهیم‌زي ۷۹، نظیف‌‌‌الله امیري ۵۶ او فیصل خان شینوزاده ۴۱ منډې وکړې.

د پاکستان د توپ اچونکو له ډلې علي رضا او عبدالسبحان درې‌درې لوبغاړي وسوځول.

پاکستانۍ لوبډله به په څو شېبو کې د خپلې توپوهنې پاڼۍ پیل کړي.

په افغانستان کې د ملګروملتونو مرستندوی ماموریت (یوناما) او د دې سازمان د بشري حقونو دفتر په یوه تازه راپور کې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان کې د رسنیو پر وضعیت اندېښنه ښودلې.

یوناما نن په یوه بیان کې وویل، دا راپور په افغانستان کې د خبریالانو، د رسنیو د کارکوونکو او رسنیزو ادارو پر وړاندې زیاتېدونکې ننګونې مستندوي.

یوناما وايي، د سانسور او معلوماتو ته د لاس‌رسي پر وړاندې تر سختو بندیزونو لاندې چاپیریال کې خپلې چارې پرمخ بیايي.

په راپور کې چې د طالبانو د واکمنېدو له پیله د روان ۲۰۲۴ کال د سپټمبر تر ۳۰مې پورې موده رانغاړي، راغلي دي چې، خبریالان او په ځانګړي ډول د رسنیو ښځینه کارکوونکې له زیاتو بندیزونو او تبعیضي چلند سره مخامخ دي، چې د مسلکي کار پر مهال د دوی وړتیاوې اغېزمنوي.

د یوناما او د ملګروملتونو د بشري حقونو د دفتر په راپور کې په‌‌دې ترڅ کې د خبریالانو پر وړاندې د بشري حقونو د سرغړونو ۳۳۶ قضیې مستندې شوي چې د خپل‌سرو نیونو او توقیفونو ۲۵۶، د شکنجې او ناوړه چلند ۱۳۰ او د ګواښونو او وېرونو ۷۵ موارد په‌کې شامل دي.

طالبانو د دې راپور په اړه تر اوسه څه نه‌‌دي ویلي، خو له‌‌‌دې مخکې یې تل ټینګار کړی چې په افغانستان کې رسنۍ د اسلامي شریعت په چوکاټ کې ازادې لري.

راپورونه وايي چې، طالبانو د هېواد په ځینو ولایتونو کې هغه سیمه‌يیز ښوونځي بند کړي دي، چې د نړیوالو مؤسسو په مرسته یې فعالیت کاوه.

سرچینې وايي، په کندهار، هلمند، ارزګان او زابل ولایتونو کې دا سیمه‌يیز ښوونځي د طالبانو د حکومت د پوهنې د وزارت د امر پر اساس تړل شوي دي.

یونېسف، اروپايي ټولنې، د ناروې د کډوالو شورا، نړیوال بانک او یوشمېر نورو نړیوالو مؤسسو د دې ولایتونو په لیرې پرتو سیمو کې سلګونه سیمه‌يیز ښوونځي تمویلول.

د طالبانو چارواکو تر اوسه په‌دې اړه څه نه‌دي ویلي.

طالبانو مخکې له‌‌دې هم په کندهار کې یوشمېر سیمه‌يیز ښوونځي چې نړیوالو مؤسسو تمویلول، بند کړي وو.

د بشري حقونو د څار سازمان (هیومن‌رایټس‌‌‌واچ) وايي، په افغانستان کې له ښځو او نجونو سره روان تشدد تنظیم شوی او سیسټماتیک دی.

په یوه راپور کې چې پرون د دې سازمان پر وېب‌پاڼه خپور شو راغلي دي چې، د طالبانو په واکمنۍ کې د افغان نجونو او ښځو کړاو لاهم د نړیوالو پاملرنې ته اړتیا لري.

په راپور کې یادونه شوې چې طالبان نارینه هم مجبوروي چې د ښځو په برخه کې د طالبانو اوامر پرځای کړي او د مثال په توګه یادونه شوې چې که یوه ښځه د طالبانو پر ضد اعتراض وکړي یا یې جامې له ټاکلو معیارونو سره سمون ونه‌‌‌لري، نو د هغوی نارینه خپلوانو ته سزا ورکول کېږي.

طالبانو پر افغانستان له واکمنېدو وروسته په تېرو درېیو کلونو کې پر نجونو او ښځو محدودیتونه په تدریجي ډول سخت کړي چې دا کار یې د نړیوالو له سختو انتقادونو سره مخ شوی دی.

جنرال کریستوفر دوناهو د ۲۰۲۱ کال په اګست کې وروستی امریکايي پوځي وو چې، الوتکې ته وخوت او په‌‌‌دې ترتیب په افغانستان کې د نړیوالو ځواکونو څه باندې شل کلن حضور رسماً پای ته ورسېد.

رویټرز ته پرون د امریکا دفاع وزارت ویاندې سبرینا سنګ ویلي، د جنرال دوناهو د ارتقاع د ځنډېدو په مسئله باندې خبر دي.

د راپورونو له‌‌مخې د امریکا جمهوريپاله سناتور مارکوین لیون د جنرال کریستوفر ارتقاع ځنډولې.

جنرال کریستوفر تورن جنرال دی او د امریکا ولسمشر جوبایدن وړاندیز کړی چې ستر جنرالۍ یا څلور ستوریز جنرال ته ارتقاع وکړي او اروپا او ختیځه افریقا کې د امریکا د پوځ قومانده په لاس کې واخلي.

د امریکا منتخب ولسمشر ډونالډټرمپ او متحدینو یې له افغانستانه د امریکا د پوځ د وتلو په پروسې کلکې نیوکې کړي او ژمنه یې کړې چې د دې پېښې عاملین به تعقیب کړي او منفک کړي.

د طالبانو د پوهنې وزیر پرون په خوست ولایت کې وویل چې، وزارت یې تر شپږم ټولګي پورې د نوي تعلیمي نصاب کار بشپړ کړی دی.

مولوي حبیب‌الله اغا چې د زده‌کوونکو د کلنیو ازموینو د بهیر د کتلو لپاره خوست ته تللی و، د نوي او پخواني تعلیمي نصاب د توپیر په اړه وویل، په نوي کې دیني برخه بډایه شوې او د تاریخ په کتابونو کې د نړیوالو شخصیتونو پر ځای د افغان اتلانو پېژندنې ته پام زیات شوی دی.

تر دې مخکې ځینو سرچینو ویلي و چې، طالبانو په نوي نصاب کې د افغانستان د تاریخ د ځینو مشاهیرو لکه غازي امان‌الله خان په اړه معلومات حذف کړي او په نصاب کې یې دیني برخه دومره زیاته کړې چې د مدرسې او ښوونځي توپیر په ګرانه شي.

خو د طالبانو د پوهنې وزیر په‌دې اړه ډېر جزیات څرګند نه‌کړل.

د افغانستان، او پاکستان د کرکټ د نولس‌کلنو لوبډلې نن (سه‌شنبې) د درې هېوادیزو سیالیو په پای‌لوبه کې مخامخ کېږي.

افغانستان په‌‌دې درې اړخیزو سیالیو کې درې سیالۍ وګټلې او یوه یې وبایلله، پاکستان هم درې وګټلې او یوه وبایلله.

له بلې خوا د هند د غوره لیګ یا آی‌‌‌پي‌‌‌ایل لپاره د لوبغاړو د مزایده په دوام کې پرون درې نور افغان لوبغاړي؛ الله محمد غضنفر، فضل‌‌‌حق فاروقي او عظمت‌‌الله عمرزی واخیستل شول.

عمرزی په ۲ کروړه او ۴۰ لکه هندي روپیو د پنجاب کینګز لوبډلې، غضنفر مومبي انډیزنز لوبډلې په ۴ کروړه او ۸۰ لکه او فاروقي په دوه کروړه روپیو راجستان رایلز لوبډلې واخیست.

تر دې یوه ورځ وړاندې رحمن‌الله ګوربز د کلکته‌‌نایټ رایډرز او نوراحمد د چینای سوپرکینګز لوبډلو له لوري اخیستل شوي وو.

راشدخان بیا له وړاندې د ګوجرات ټایټنز لوبډلې له ځان سره ساتلی دی.

د ویلو ده چې د آی‌پي‌‌ايل د بولۍ لپاره سږکال ۱۸ افغان لوبغاړي شارټ لېست شوي دي، خو تر دې دمه ۸ لوبغاړي بولۍ ته وړاندې شوي دي.

ټاکل شوې ده چې د اتلانو جام (چمپینزټراپي) نن (سه‌شنبې) افغانستان ته یووړل شي.

د افغانستان کرکټ بورډ پرون په‌‌دې اړه وویل چې، دا جام به لومړی د کرکټ بورډ په اداره کې د کرکټ د پخوانیو مخکښو لوبغاړو په حضور کې نندارې ته کېښودل شي او بیا به د افغانستان نورو تاریخي سیمو ته د نندارې لپاره ولېږدول شي.

کرکټ بورډ نه‌دي ويلي چې دا ټراپي به د افغانستان په کومو تاریخي سیمو او ولایتونو کې نندارې ته کېښودل شي.

د افغانستان د کرکټ ملي لوبډلې په لومړي ځل د اتلانو جام سیالیو ته لار موندلې ده او په پلان کې ده چې دغه جام د نوي ۲۰۲۵ م کال په فبرورۍ میاشت کې په پاکستان کې پیل شي.

که څه هم د هندوستان او پاکستان د خپل‌منځي جنجالونه له امله لا هم د چمپینز ټراپۍ بشپړ مهال‌وېش نه‌دی اعلان شوی، خو افغانستان به په خپل ګروپ کې له جنوبي افریقا، اسټرالیا او انګلستان سره سیالۍ وکړي.

د ویلو ده چې یاده ټراپي په لومړي ځل په پاکستان کې نندارې ته وړاندې شوه او تر افغانستان وروسته به بنګله‌‌دېش، سویلي افریقا، اسټرالیا، نیوزیلنډ، انګلستان اوهندوستان ته هم د نندارې لپاره سفرونه وکړي.