په افغانستان کې د ملګروملتونو د پراختیایي ادارې (UNDP) استازی سټیفن رودریکز، له نړیوالې ټولنې وغوښتل چې د افغان ښځو او نجونو پر ستونزو تمرکز وکړي.

رودریکز پرون (چهارشنبه، د نوامبر په ۲۰مه) له جاپاني رسنۍ (NHK) سره په مرکه کې د طالبانو د وروستي فرمان په اړه خبرداری ورکړ چې، ښځې په عامه ځایونو کې مخ پټولو ته اړ باسي.

هغه وویل، دا "ځپنې" ممکن لا پسې شدیدې شي.

ده دا پرله‌‌‌پسې محدودیتونه له افغان ټولنې څخه د ښځو د سیستماتیک حذف یوه برخه وبلله.

سټیفون رودریکز زیاته کړه، په‌‌‌داسې حال کې چې نړیواله ټولنه د اوکراین او منځني ختیځ د بحرانونو پر موضوعاتو تمرکز کوي، افغانستان ته د مرستو کچه له ۲۰۲۱ کال راهیسې خورا کمه شوې ده.

په ۲۰۲۱ کال کې، طالبانو د افغانستان د واک له تر لاسه کولو وروسته نجونې له شپږم ټولګي څخه پورته له زده‌‌کړو څخه منع کړې.

ورپسې، افغان ښځې او نجونې پوهنتونونو ته له تګ څخه منع شوې.

سربېره پر دې، په ډېرو دولتي ادارو او ټولو نادولتي مؤسسو کې د ښځو پر کار بندیز ولګول شو.

ښځې ښځینه حمامونو، پارکونو او تفریحي ځایونو ته له تګ او له شرعي محرَم پرته له اوږدو سفرونو منع شوې، چې دا ټول د طالبانو له‌‌‌‌خوا د ښځو او نجونو د بشري حقونو د سرغړونو بېلګې ګڼل کېږي.

د افغانستان لپاره د متحدایالتونو شارژدافیرې کرن ډیکر ویلي چې، د طالبانو له‌خوا د زده‌‌کړو پر وړاندې محدودیتونه د افغان ښځو او نجونو راتلونکې ته زیان رسوي او هغوی د خپل هېواد په پرمختګ کې له ګډون څخه محروموي.

اغلې ډيکر، چې د قطر په پلازمېنه دوحه کې د امریکا له سفارت څخه فعالیت کوي، پرون (چهارشنبې) په ایکس‌پاڼه یا (پخوانی ټویټر) کې په یوه پوسټ کې لیکلي: "متحدایالتونه د افغانستان لپاره د زده‌‌‌کړو د مساوي لاس‌رسي ملاتړ کوي. افغانستان له ښځو پرته د ځان بسیاینې او پرمختګ هدفونه ترلاسه کولی نه‌‌‌شي."

په‌‌‌داسې حال کې چې د نړیوالې زده‌‌‌کړې اوونۍ (د نوامبر ۱۸-۲۲مه) دوام لري، نن (د نومبر ۲۱مه) د افغانستان په سړو سیمو کې له څلورم څخه تر دولسم ټولګي پورې د زده‌‌‌کوونکو کلنۍ ازموینې پیل شوې او د ډسمبر تر ۵مې به دوام وکړي.

دا په‌‌‌داسې حال کې ده چې د نجونو لپاره له شپږم ټولګي څخه پورته زده‌‌کړو د بندیز یو بل کال هم پوره شو.

هغه نجونې چې راتلونکی کال شپږم ټولګي ته ځي په ډار ازموینې ورکوي، خو هیله لري چې دا به د دوی وروستۍ کلنۍ ازموینې نه‌‌‌‌وي او دوی ته به په راتلونکې کې د زده‌‌‌کړو د دوام اجازه ورکړل شي.

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي د افغانستان لپاره د ایران له ځانګړي استازي او سفیر حسن کاظمي قُمي سره د لیدو پرمهال ټینګار وکړ چې د سیمې هېوادونه دې د افغانانو د ستونزو د حل لپاره هڅې او ابتکار وکړي.

حامد کرزي له ښاغلي قُمي سره پرون په کابل کې د لیدو پرمهال دا خبره وکړه، خو د ایراني رسنیو په وینا ښاغلي کرزي د دې هڅو او ابتکار په اړه جزییات نه‌‌دي ورکړي.

کاظمي قُمي پرون د طالبانو د دفاع او بهرنیو چارو د سرپرست وزیرانو په ګډون د هغوی له یوشمېر چارواکو سره هم په کابل کې لیدنې کتنې لرلې.

د افغانستان لپاره د امریکا د متحدایالتونو شارژدافیره کرن ډیکر وایي، افغانستان د خپلو ټولو خلکو له مشارکت پرته پرمختګ نه‌شي کولی.

اغلې ډیکر دا خبره په افغانستان کې د نجونو د زده‌‌‌کړو تر محدودیت پورې پرون په خپلې ایکس‌پاڼه (پخواني ټویټر) کې لیکلې ده.

نوموړې زیاتوي چې، متحدایالتونه په افغانستان کې د ټولو لپاره د یو ډول زده‌‌کړو غوښتنه کوي.

روانه اوونۍ په نړۍ کې د زده‌کړو د اوونۍ په توګه لمانځل کېږي، خو په افغانستان کې تر شپږم ټولګي پورته د نجونو پر زده‌‌‌کړو بندیزونه لګېدلې دي.

د ملګروملتونو د شمېرو له‌‌‌‌مخې د دغو بندیزونو په خاطر په افغانستان کې تر یو میلیون او څلور لکه ډېرې نجونې له زده‌‌‌کړو محرومې شوې دي.

نړیوال بانک په یوه راپور کې ویلي دي چې، د افغانستان صادرات د روان کال له جنوري تر سپتمبر میاشتې پورې د تېرکال همدې مودې په پرتله څوارلس په سلو کې کم شوې دي.

دغه بانک په خپل راپور کې چې پرون یې له رسنیو سره شریک کړ، د افغانستان د صادراتو د کمېدو یو علت د پاکستان له لورې د افغانستان پر مېوو او زراعتي محصولاتو د مالیاتو زیاتېدل یاد کړي دي.

د طالبانو د سوداګرۍ او صنعت وزارت ویاند عبدالسلام جواد په وروستیو کې ویلي و چې، د کال په لومړیو پنځو میاشتو کې پاکستان ته د افغانستان صادرات لس په سلو کې کم شوې دي.

د نړیوال بانک د راپور له‌‌‌مخې د کال له پیله تر سپتمبر پورې د افغانستان صادرات دوه نوي اعشاریه پنځه میلیونه ډالرو ته رسیږي.

د عربي متحده اماراتو په کوربه‌توب د نولس‌‌کلنو ځوانانو ترمنځ د پیل شویو درې اړخیزو سیالیو په لړ کې افغانستان نن چهارشنبه د نومبر په ۲۰مه نېټه خپله درېیمه سیالي له پاکستان سره ترسره کړه چې د ۱۳ منډو په توپیر یې وبایلله.

دغه سیالي چې د کابل پر وخت سهار ۱۰ بجې پیل شوې وه، پاکستان د پچې تر ګټلو وروسته توپوهنه وکړه او د ۲۴۵ منډو هدف یې وټاکه.

په‌‌‌‌دې سیالۍ کې د پاکستان پيلیزو توپوهونکو عثمان خان او شاهزیب خان اوږده ملګرتیا وکړه او دواړو نیمه سلیزې ووهلې.

د افغانستان د توپ اچونکو له ډلې خاطر ستانکزي او عبدالعزیز خان درې درې او نصیر خان دوه لوبغاړي وسوځول.

افغان نولس‌‌‌‌کلنې لوبډلې که څه هم د هدف پوره کولو ته ورنږدې شوي وو، خو د لوبې په وروستیو شېبو کې یې پرله‌‌‌‌پسې ویکټې له لاسه ورکړې او په ۴۷ اورونو کې یې د ټولو لوبغاړو تر سوځېدو وروسته ۲۳۱ منډې وکړې.

دا ځل د افغان توپوهونکو له ډلې عزیرالله ۷۰، نصیرخان او فیصل خان بیا ۴۷ـ۴۷ منډې وکړې.

د پاکستان لپاره علي رضا او فهیم‌‌‌الحق مخکښ توپ اچونکي وو چې په ترتیب سره یې څلور او درې لوبغاړي وسوځول.

د دې لوبلړۍ په لومړنیو دوه سیالیو کې بیا افغانستان پاکستان ته د ۱۰۰ منډو په توپیر او عربي متحده اماراتو ته د ۱۶۹ منډو په توپير ماتې ورکړې وې.

د ویلو ده چې افغان لوبډله به د نومبر په ۲۴مه نېټه خپله وروستۍ لوبه له عربي متحده اماراتو سره ترسره کوي او تر هغې وروسته به د لوبلړۍ دوه مخکښې لوبډلې د نومبر په ۲۶مه نېټه پایلوبه لوبوي.

د افغانستان لپاره د ملګروملتونو د عالي کمېشنرۍ دفتر (یوناما) وايي، په افغانستان کې د ماشومانو د خوندي راتلونکي لپاره پانګونه اړینه ده.

یوناما دا خبره نن (چهارشنبه، د سلواغې ۳۰مه) د ماشومانو د نړیوالې ورځې په مناسبت پر خپله ایکس‌‌پاڼه یا پخواني ټویټر کې لیکلې ده.

د دې سازمان په وینا، راتلونکي نسلونه د ځمکنیو ماینونو او د جګړې له پاتې شونو څخه د پاک ژوند مستحق دي.

تر دې مخکې د ملګروملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر (OCHA) د تېر کال په راپور کې ویلي و چې، د افغانستان د ۴۰۱ ولسوالیو په درېیمه برخه کې ناچاودي توکي او ماینونه شتون لري، چې د چاودنو له امله یې هره میاشت ۶۰ کسان چې ډېری یې ماشومان دي مړه کېږي او یا معلول کېږي.

د کابل او هرات پر لویه لار په یوه ترافیکي پېښه کې دوه تنه وژل شوي او یو تن ټپي شوی دی.

د غزني د امنیې قومندانۍ ویاند کورنیو رسنیو ته ويلي، چې د قره باغ ولسوالۍ په مربوطاتو کې د کابل-هرات په لویه لار د باروړنکي موټر او موټرسایکل د ټکر له امله یوه ترافیکي پېښه رامنځته شوې، چې پایله کې یې ۲ تنه مړه او یو بل ټپي شوی دی.

د یادونې وړ ده، چې تېره اوونۍ هم د دغه ولایت په آب‌بند ولسوالۍ کې د یوې ترافیکې پېښې له امله څلورو کسانو ته مرګ‌ژوبله اوښتې وه.

د سړکونو خرابوالی، د ټرافیکي اصولو نه رعایت او د چلوونکو بې‌احتیاطي په افغانستان کې د زیاتو ټرافیکي پېښو اصلي علت ګڼل کېږي.

د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې استازولي وايي چې د تعلیمي پروګرامونو او روغتیايي خدماتو له لارې به د افغان ماشومانو ملاتړ ته دوام ورکړي.

د اروپايي ټولنې استازولۍ پرخپله ایکس‌پاڼه په یوه بیان کې د افغان ماشومانو د تعلیم حق ته د اشارې په ترڅ کې ویلي چې ماشومان د افغانستان راتلونکې دي او دا ټولنه به د افغان ماشومانو او مېرمنو ترڅنګ ولاړه وي.

د ماشومانو د ملاتړ نړیوال سازمانونه وايي چې افغانستان د ماشومانو لپاره تر ټولو نامناسب هېواد دی ځکه د راپورونو له مخې افغان ماشومان له بېوزلۍ او د اقتصادي فشارونو، اقلیمي بدلون او ماینونو له اغېزو سره لاس او ګرېوان او په عین حال کې نجونې یې له زده‌کړو بې برخې دي.

د یوه تازه راپور له مخې، په افغانستان کې په تېر یوه کال کې ماین چاودنو له ۶۵۰ ډېر کسان مړه او ټپیان کړي دي.

د ځمکنیو ماینونو د بندیز نړیوال کمپاین یا "آی‌سي‌بي‌ایل" په خپل تازه راپور کې چې نن خپور شو د نړۍ په بېلابېلو هېوادونو کې په تېر یوه کال کې د ماینونو د قربانیانو شمېرې خپرې کړي.

د دې شمېرنو له مخې، ماینونو په میانمر یا پخوانۍ برما کې تر ټولو ډېر خلک زیانمن کړي چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۱۰۰۳ کسانو ته رسېږي.

له میانمار وروسته بیا سوریه ده چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۹۳۳، بیا افغانستان دی چې د قربانیانو شمېر یې ۶۵۱ او په څلورم ځای کې اوکراین دی چې د مرګ ژوبلې شمېر یې ۵۸۰ تنو ته رسېږي.

د ځمکنیو ماینونو د بندیز نړیوال کمپاین د راپور له مخې، په ۲۰۲۳م کال کې په ټوله نړۍ کې د ماینونو په چاودنو کې د خلکو د مرګ ژوبلې شمېر ۵۷۵۷ تنو ته رسېږي چې ۱۹۸۳ په‌کې مړه او ۳۶۶۳ نور ټپيان شوي دي.