د ترکیې د همکارۍ او همغږۍ موسسې د معراج په نوم په افغانستان کې د تعلیمي چارو لپاره دوې سټډیوګانې جوړې کړي دي.

د ترکي رسنیو د راپور له مخې، معراج تلوېزیون د ترکیې د همکارۍ او همغږۍ ادارې په ملاتړ په افغانستان کې تعلیمي او کلتوري پروګرامونه خپروي.

د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته په افغانستان کې نجونې له شپږم ټولګي پورته له زده کړو محرومې شوي، له همدې امله بېلابېلو رسنیو هڅه کړې چې د انټرنېټ یا راډیو له لارې له زده کړو پاتې نجونو ته د زده کړو پروګرامونه جوړ کړي.

د ترکیې د همکارۍ او همغږۍ موسسې هم دې ټکي ته په اشارې ویلي، د دې لپاره چې د افغانستان د وګړو لویه برخه لیک لوست نه شي کولی او له بلې خوا په ډېرو سیمو کې د زده کړو امکانات نه شته، دوې سټډیوګانې یې جوړې کړې چې له لېرې د زده کړو د اړتیا له پوره کولو سره مرسته وشي.

په ننګرهار کې د سوداګرۍ او پانګونې خونې د مدیره پلاوي غړي دکتور مخلص احمد ازادي راډيو ته وویل، د کابل په وخت څلور نیمې بجې په سوداګریزو توکو بار موټر له کرښې بلې غاړې ته تېر شو.

نوموړي دا هم وویل چې د راتلونکې جمعې په ورځ د مارچ په ۲۱ مه به پاکستانی لوری د مسافریونو د تګ راتګ په موخه خپل سیستمونه فعالوي او دغه دروازه له هغې وروسته د هر ډول تګ راتګ په وړاندې پرانستل شي.

په همدې حال کې په تورخم کې د طالبانو د حکومت کمیسار ملا عبدالجبار حکمت رسنیو ته په استولي پیغام کې ویلي چې د دروازو له خلاصون وړاندې د دواړو لوریو مسولینو خبرې وکړې او د دروازې پر خلاصون هوکړې ته ورسېدل.

پنځه ویشت ورځې وړاندې د فبرورۍ ۲۱ مه دا د تورخم دروازه د پاکستان له لوري ظاهر کرښې ته نه نږدې د طالب ځواکونو له لوري د یوې پوستې د جوړېدو په غبرګون کې تړل شوې وه چې له امله یې دواړو لوریو ته په زرګونه مسافر او دغه راز زرګونه په سوداګریزو توکو بار موټر بند پاتې شول.

د پاکستان د خلکو ګوند مشر بلاول بوټو زرداري وايي، افغانستان د ترهګرو په پټنځای بدل شوی او نړیواله ټولنه باید د دې ډلو د ملاتړ په برخه کې د طالبانو پر رول خبر وي.

نوموړي دا څرګندونې پرون سه شنبې د (مارچ۱۸مه) د پاکستان د پارلمان د ملي امنیت کمیټې ته په علني غونډه کې وکړې.

هغه خبرداری ورکړ چې په پاکستان کې د ترهګرۍ اور کولی شي ګاونډیو هېوادونو ته هم خپور شي، او له سیمه‌ییزو هېوادونو يې وغوښتل چې دا ګواښ جدي ونیسي.

بوټو دا څرګندونې وروسته له هغې کړي چې د پاکستان په بلوچستان ایالت کې د مسافرو پر اورګاډي په یوه برید کې له ۴۰۰ زیات کسان یرغمل شول.

د "بلوچ ازادي غوښتونکو" ډلې د برید مسولیت ومانه.

د پاکستان د حکومت استخباراتي ادارو ویلي وو، په دې برید کې بریدګر په افغانستان کې له خپلو ملګرو سره په تماس کې وو.

تر دې مخکې د پاکستان پوځ هم ادعا کړې وه چې برید د افغانستان له خاورې تنظیم شوی و.

که څه هم تراوسه د طالبانو حکومت د بلاول بوټو زرداري تازه څرګندونو ته رسمي غبرګون نه دی ښودلی، خو له دې وړاندې يې د پاکستان د حکومت ورته اعادوې رد کړي دي.

په ننګرهار کې د طالبانو د حکومت د ولایتې ادارې ویاند قاضي ملا عادل رسنیو ته په استولي ویډیو پیغام کې ویلي چې د دواړو لوریو د مسئولينو د هوکړې له مخې نن د چهارشنبې ورځ مازديګر څلور بجې تورخم دروازه د سوداګرۍ او بېړنيو ناروغانو پرمخ پرانیستل کيږي.

نوموړي ویلي چې د دغه هوکړې له مخې به د راتلونکې جمعې په ورځ یاده دروازه د هر ډول تګ راتګ په وړاندې به بشپړ ډول خلاصه شي.

د ملا عادل دا هم ویلي چې پاکستاني لوری هڅه کوي چې د جمعې ورځې پورې د مسافرينو تګ راتګ په موخه خپل سيستمونه فعال کړي چې ور سره به دواړو لورو ته بند پاتې مسافرين تګ راتګ پيل کړي.

د تورخم دروازه پنځه ویشت ورځې وړاندې د فبرورۍ په ۲۱ مه کرښې ته نږدې د طالبانو له لوري د یوې پوستې په غبرګون کې پاکستاني لوري وتړل شوه، چې له امله یې دواړو لوریو ته په زرګونه مسافر او دغه راز زرګونه په سوداګریزو توکو بار موټر بند پاتې شول.

د دغه دروازې د خلاصون په هدف دوه ځل د دواړو اړخونو سوداګرو او قومي مشرانو هم د جرګې په بڼه ناستې وکړې.

د جرګې یو شمېر غړو ازادي راډيو ته وویل چې د جرګې په وروستۍ ناسته کې پرېکړه شوې وه چې د داوړو اړخونو کمیساران به د چهارشنبې په ورځ ناسته کوي او د تورخم دروازې د خلاصون په سر به خبرې کوي.

د پاکستان صدراعظم د هېواد له سیاسي مشرانو غوښتي دي چې د پوره ځواک په کارولو سره د وسله والو ډلو د ځپلو په چاره کې د حکومت ملاتړ وکړي.

بلوڅ بېلتونپالو تېره اونۍ د یو اورګاډي سلګونه سپرلۍ یرغمل کړې او د چارواکو په وینا ۲۶ یرغمل یې ووژل. وروسته دولتي ځواکونو په عملیاتو کې بیا ۳۳ تنه بریدکوونکي هم ووژل شول.

صدراعظم شهباز شریف پرون وویل چې ده له دې حملې وروسته د پاکستان د پارلمان د ملي امنیت د کمیټې غونډه راوبلله چې د پوځ لوی درستیز جنرال عاصم منیر هم ګډون پکې کړی و. د پاکستان حکومت په یوه بیان کې ویلي چې په دې غونډه کې له وسله والو سره د مقابلې لپاره د حکومت د پوره قوت د کارولو او د ستراتیژیک او متحد سیاسي اقدام پر اړتیا ټینګار وشو او په وینا یې ګډونوالو د تروریزم پرضد د مبارزې لپاره د ملي اجماع غوښتنه وکړه.

ښاغلي شریف وویل چې غونډې په یوه آواز د بلوچستان پېښه وغندله خو زیاته يې کړه چې دی له دې کبله خواشینی دی چې د پخواني صدراعظم عمران خان تحریک انصاف ګوند دا غونډه تحریم کړه.

ښاغلي شریف که څه هم د کومې ځانګړې ډلې نوم یاد نه کړ خو په پاکستان کې د ډېری وروستیو حملو پړه د بلوڅانو د آزادي بښونکي پوځ په نوم وسله والې ډلې او د پاکستاني طالبانو تحریک یا ټي ټي پي منلې ده.

د آزادې اروپا، آزادۍ راډیو، د امریکا د نړیوالو رسنیو د ادارې او د دې ادارې د دوو چارواکو کېري لېک او ویکتور مورالیز پرضد محکمې ته شکایت کړی څو د دې راډیو د فدرال تخصیص د بندولو د هڅې مخه ونیسي.

ښاغلی مورالیز د متحدوایالاتو د نړیوالو رسنیو د ادارې سرپرست اجراییه رییس او مېرمن لېک یې جګپوړې سلاکاره ده.

په دعوه کې استدلال شوی چې د آزادې اروپا، آزادي راډیو ته د هغه تخصیص مخنیوی چې د امریکا کانګرس تصویب کړی له فدرال قوانینو او اساسي قانون سره په ټکر کې دی ځکه چې دا قوانین د فدرالي ادارو د لګښتونو په مسئله کې کانګرس ته ځانګړی صلاحیت ورکوي.

آزادۍ راډیو چې مرکز یې د چک جمهوریت په پلازمېنه پراګ ښار کې دی، خپل دا شکایت د واشنګټن ډي سي محکمې ته وړاندې کړی دی. د آزادې اروپا، آزادۍ راډیو عمومي رییس سټیفن کاپوس په یوه بیان کې ویلي دی باور لري چې دا دعوه ګټي او زیاتوي چې د دې راډیو د بندېدو لپاره د نړۍ په بېلابېلو هېوادونو کې د مستبدانو خوشالي له وخته مخکې ده.

پرون له دې مخکې د اروپايي ټولنې سیاستوالو وویل چې دوی به د آزادۍ راديو د احتمالي مالي ملاتړ په اړه هڅو ته دوام ورکړي.

د هېواد د هوا پېژندنې د دارو د اټکل له مخې نن د افغانستان په ۱۵ ولایتونو کې د واورې د ورېدو، بارانونو او سیلابونو احتمال شته.

د طالبانو د حکومت د ترانسپورت او هوايي چلن وزارت پرون پر خپله ایکس پاڼه په یو بیان کې ویلي چې په هرات، فراه، غور، بادغیس، فاریاب، سرپل، بلخ، سمنګان، دایکندي، بامیان، بغلان، تخار، بدخشان، نورستان او پنجشیر ولایتونو کې نن د نسبتا درنې واورې یا بارانونو او سیلونو امکان شته.

د دې بارانونو کچه به په بېلابېلو سیمو کې له ۱۵ تر ۴۰ ملي مترو پورې او د واورو اندازه به د ۱۰ او ۳۰ سانتي مترو ترمنځ وي. په تیرو دوه اونیو کې په فراه، کندهار، هلمند او نورو ولایتونو کې د درنو بارانونو او سیلونو له امله لسګونه کسان مړه او ګڼ نور ټپیان شول.

متحدایالات وايي چې دې هېواد ته د هغو افغانانو پر ورتګ بندیز نه دی لګول شوی چې په افغانستان کې یې له امریکايي ځواکونو سره همکاري کړې ده. ځینو امریکايي رسنیو په دې وروستیو کې د یوشمېر هېوادونو لیست خپور کړ چې ګنې ولسمشر ډونالډټرمپ یې امریکا ته د وګړو پر سفر بندیز لګولی. د امریکا د بهرنیوچارو وزارت ویاندې ټامي بروس پرون په واشنګټن کې یوې خبري غونډې ته وویل چې امریکا ته د دې پوځي متحدانو لېږد د واشنګټن د پالیسۍ یوه برخه ده، خو هغې ټینګار وکړ چې امریکا ته د دې ډلې افغانانو د لېږد په بهیر کې امنیتي چک هم شامل دی څو د امریکا امنیت خوندي شي. ټرمپ د جنوري په شلمه د ولسمشر په توګه له لوړې وروسته د دریو میاشتو لپاره متحدوایالتونو ته د ټولو بهرنیو وګړو پر ورتګ بندیز ولګاوه او په دې ترڅ کې د هغو افغانانو الوتنې هم کنسل شوې چې په امریکا کې منل شوي وو.

د ملګروملتونو امنیت شورا طالبانو ته ویلي دي چې په افغانستان کې سوله او سوکالي تر هغه مهاله نه شي ټینګېدلای چې دوی پر ښځو او نجونو د تعلیم او کار بندیز لیرې نه کړي.

امنیت شورا په خپله پرونۍ غونډه کې، چې په افغانستان کې د ملګروملتونو د مرستندوی دفتر- یوناما د ماموریت د تمدید لپاره جوړه شوې وه له طالبانو وغوښتل چې له دې پالیسیو سمدستي لاس واخلي. امنیت شورا په خپله پرونۍ غونډه کې د یوناما د ماموریت موده د ۲۰۲۶ کال د مارچ تر ۱۷ پورې وغځوله.

د طالبانو د حکومت ویاند ذبیح الله مجاهد نن پر خپله ایکس په یوه بیان کې د یوناما د ماموریت د تمدید په غبرګون کې وویل، د ملګروملتونو استازولي باید د افغانستان او ملګروملتونو او د نورو هېوادونو ترمنځ د اړیکو په پیاوړتیا او افغانانو ته په ملګروملتونو کې د افغانستان د کرسۍ پر سپارلو تمرکز وکړي.

. د افغانستان لپاره د ملګروملتو د سرمنشي ځانګړې استازې او د یوناما مشرې روزا اوتونبایووا تېره اونۍ د امنیت شورا غونډې ته وویل، که طالبان په رښتیا په نړیواله ټولنه کې د افغانستان بیا ګډون غواړي نو باید په دې برخه کې لازم ګامونه پورته کړي. د طالبانو حکومت تراوسه د نړۍ هېڅ هېواد هم په رسمیت نه دی پېژندلی.

امنیت شورا په خپله پرونۍ غونډه کې د افغانستان د ناوړه اقتصادي او بشري وضعیت د پای ته رسولو لپاره د مرستې غوښتنه هم وکړه او همداراز په دې هېواد کې تروریستي حملې یې وغندلې.

د ملګرو ملتونو امنیت شورا نن (دوشنبه، د کب ۲۷مه) د افغانستان د وضعیت په اړه غونډه کوي.

په یوه راپور کې چې پرون د امنیت شورا پر ویبپاڼه خپور شو ویل شوي چې د وړاندیز شوي پریکړه لیک د مسودې له مخې د یوناما ماموریت به د ۲۰۲۶ کال د مارچ تر ۱۷ مې پورې وغځول شي. د راپورله مخې د دې پریکړه لیک د مسودې په متن کې په افغانستان کې د یوناما په دندو او لومړیتونو کې کوم بدلون نه دی راغلی او د دې شورا ټولو غړو یې ملاتړ کړی دی.

بشري حقوق په تېره د ښځو او نجونو حقونه، سوله او امنیت، د افغانستان اقتصادي او بشري وضعیت، تروریزم، مخدر مواد، د سپکو او درنو وسلو قاچاق، د کورنیو بې ځایه شویو او کډوالو او د طبیعي پيښو اغیز هغه موارد دي چې د یوناما ماموریت په افغانستان کې تمرکز پرې کوي. یوناما خپل ماموریت د یوه بل کال لپاره داسې مهال غځوی چې پر افغانستان د طالبانو د واکمنۍ څه باندې درې نیم کاله اوښتي دي خو سرپرست حکومت یې د نړۍ هیڅ هیواد تراوسه په رسمیت نه دی پیژندلی.

له بشري حقونو او په تېره د ښځو له حقونو سرغړونې د طالبانو د حکومت د رسمیت پیژندنې پر وړاندې لوی خنډ بلل کیږي.

نن د کب ۲۷ مه په افغانستان کې د خبریال ملي ورځ ده او د خبریالانو د ملاتړ بنسټونو په هېواد کې د رسنیو او خبریالانو د وضعیت له کبله اندېښنه څرګنده کړې ده.

د افغانستان د خبریالانو مرکز په ۱۴۰۳ کال کې په افغانستان کې د رسنیو او خبریالانو د ازادۍ د وضعیت په اړه د راپور په خپرولو زیاته کړې چې په تېرو ۱۲ میاشتوکې یې د رسنیو او خبریالانو له حقونو د سرغړونو لږ تر لږه ۱۷۲ پېښې ثبت کړې دي.

د راپور له مخې په دې پېښو کې د «حاکمې ادارې» له خوا د تازه محدودیتونو د لګولو له امله د ۵۰ خبریالانو د نیولو او د ۲۲ رسنیو د فعالیتونو ځنډول هم شامل دي.

که څه هم د طالبانو حکومت تل ویلي چې د ملي ګټو او اسلامي ارزښتونو په چوکاټ کې له رسنیو او خبریالانو ملاتړ کوي.

خو د افغانستان د خبریالانو مرکز وايي، په روان لمریز کال کې د خبریالانو او رسنیو له حقونو د سرغړونې پېښې د تېر کال په پرتله چې هغه مهال۱۳۹ پېښې ثبت شوې وې، ۲۴ سلنه زیاتې شوې دي.

په دغه راپور کې چې د یکشنبې په ورځ د کب په ۲۶مه او (د کب ۲۷مې) د خبریالانو د ملي ورځې په مناسبت خپور شوی په کې راغلي چې په۱۴۰۳ کال کې د امر بالمعروف او نهي عن المنکر د نوي قانون په پلي کېدو د طالبانو محتسبینو د رسنیو د کارکوونکو په ګډون د خلکو لپاره د باید او نه باید مقررات وضع او په ځینو مواردو کې یې د دوی د استخباراتو ادارې سره په ګډه له رسنیو او د خبریالانو په وړاندې په مستقیمه توګه اقدام کړی دی.