د افغانستان لپاره د اروپایي ټولنې د ماموریت شارژدافېرې رافایلا یودیچې په افغانستان کې د نجونو د ښوونځي له شپېتو د زیاتو زده‌کوونکو مسمومېدل یو بوږنونکی جنایت بللی دی.

نوموړې په یوه ټویټ کې یې ټولو ته د عاجلې روغتیا د هیلې ترڅنګ ویلي چې هر ماشوم د زده‌کړې او ښه خوندیتوب لپاره د خوندي ځای مستحق دی او ښوونځي باید امن ځایونه وي.

د راپورونو له مخې دا پېښه وړمه ورځ د سرپل ولایت د سانچارک ولسوالۍ په دوو ښوونځیو کې رامنځته شوې او ویل شوي چې شاوخوا اتیا نجونې او د هغوی د څو ښځینه ښوونکو او ملازمینو په ګډون نهه تنه نور هم مسموم شوي دي.

د اروپایي ټولنې د بهرنیو چارو او امنیتي پالیسۍ ویاندې نبیلا مسرالي هم د دغو نجونو د مسمومېدو پر خبر ژوره خواشیني څرګنده کړې او په یوه ټویټ کې یې ویلي، واکمن چارواکي دې ته اړتیا لري چې د دغه بوږنونکی جنایت پېښه تعقیب کړي.

هغې ویلي، تعليم د ټولو ماشومانو انساني حق دی او ښوونځي باید امن ځایونه وي.

له دې مخکې د ملګرو ملتونو د ماشومانو وجهي صندوق، یونېسف هم پر دې پېښې اندېښنه ښودلې او له واکمنو چارواکو یې غوښتي و چې، دا پېښه دې سمدستي وڅېړي او عاملان دې يې ونیسي.

چارواکو نه‌دي ویلي چې دغه نجونې په څه ډول مسموم شوې، خو په سرپل کې دا پېښه داسې مهال شوې چې د ۲۰۲۱ کال په دوبي کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو راهیسې یې سرپرست حکومت له شپږم ټولګي پورته میلیونونه نجونې له ښوونځيو منع کړي او پر دې سربېره یې د پوهنتونونو دروازې هم د نجونو او ښځو پر مخ تړلې دي.

د 'تعلیم انتظار نه‌شي کولای' په نوم د ماشومانو د ملاتړ ټولنه وايي، افغانستان د هغو هېوادونو په ډله کې دی چې د ماشومانو پر وړاندې د سرغړونو تر ټولو زیات مستند موارد لري.

د ملګرو ملتونو دې اړوندې موسسې، چې په بېړنیو حالاتو او اوږدمهالو کړکېچونو کې د ماشومانو د زده‌کړې لپاره بسپنه راټولوي په یو بیان کې ویلي، پر ماشومانو حملې باید سمدستي بندې شي.

دې ټولنې د نړۍ له مشرانو هم غوښتي چې د ماشوم د حق د کنوانسیون او د خوندي ښوونځيو د نړیوالې اعلامیې د سپارښتنو په اساس پر خپلو ژمنو عمل وکړي او نجونو او هلکانو ته د زده‌کړو انډول امکانات برابر کړي.

دا اعلامیه داسې مهال خپرېږي چې طالبانو پر افغانستان له واکمنېدو وروسته له شپږم د پورته ټولګیو د زده کوونکو نجونو پرمخ د ښوونځیو دروازې بندې کړې دي.

د ملګرو ملتونو د ماشومانو د ملاتړ وجهي صندوق يا یونېسف وایي، په تېره اپرېل میاشت کې یې څه باندې پنځه‌ نیم لکه افغان ماشومانو ته د زده‌کړو خدمتونه رسولي دي.

یونېسف دا خبره د ۲۰۲۳م کال په څلورم نمبر میاشتني راپور کې چې تازه خپور شوی کړې او لیکلي یې دي، د دغه شمېر ماشومانو ۵۹ فیصده یې وړې نجونې دي.

په راپور کې راغلي، د زده‌کړو دغه خدمتونه په دېرشو ولایتونو کې د نږدې ۱۸ زره ټولنیزو ټولګیو له‌خوا، چې یونېسف یې ملاتړ کوي، وړاندې شوي دي.

طالبانو د روان لمریز کال په لومړیو کې په کندهار او هلمند کې د یونېسف د سلګونه محلي ټولګیو د ځنډولو پرېکړه وکړه.

یونېسف داسې مهال ماشومانو ته د زده‌کړو رسولو هڅه کوي چې په افغانستان کې تر شپږم ټولګي پورته د نجونو ښونځي او د هغوی پوهنتونونه تړلي دي.

د ملګرو ملتونو د ښځو د څانګې مشره سیما باهوس وایي، د افغانستان د وضعیت په اړه د یوې خپلواکې څېړنې له همغږي کوونکي فریدون سینیرلي اوغلو سره یې کتلي او د هغه د دې مهم رول په اړه یې ورسره خبرې کړې دي.

مېرمن باهوس نن په یوه ټویټ کې وویل چې دوی دواړه له دې سره موافق و چې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د ۲۶۷۹ م پرېکړه لیک له مخې دغه ماموریت به چې ده ته سپارل شوی، پر افغان ښځو او د هغوی پر حقونو ډېر متمرکز وي.

باهوس ویلي چې د ملګرو ملتونو د ښځو ځانګه او جنسیتي متخصصان د هغه د ټیم ملاتړ ته ژمن دي.

فریدون سینیرلي اوغلو به چې د ترکیې د بهرنیو چارو د وزیر او له ۲۰۱۶ نه تر ۲۰۲۳ کال پورې یې په ملګرو ملتونو کې د ترکیې د دایمي استازي په توګه دنده ترسره کړې، د افغانستان په اړه خپله څېړنه د روان کال د دوبي تر پایه بشپړه کړي.

د خوړو نړیوال پروګرام یا 'ډبلیو ایف پي' په نورستان کې د لویو کورنیو له ۱۵۰ هغو مېرمنو سره چې د خپلو کورنیو ډوډۍ ګټونکې دي، د وزو د مرستې خبر ورکوي.

د دې پروګرام د افغانستان څانګې پرون سه‌شنبې په یوه ټویټ کې وویل، هرې کورنۍ ته یې یوه بلاربه وزه او یو وزګوړی ورکړي دي.

د خوړو نړیوال پروګرام وایي، دغو ښځو د څارویو نسل پالنه او د خپلو لبنیاتو تولید پیل کړی او زیاتوي، دا د دې سبب کېږي چې د کورنیو په غذایي رژیم کې تنوع او هغوی ته ګټه وټه رامنځته کړي.

د خوړو نړیوال پروګرام د اروپایي ټولنې، جرمني او نورو شریکانو څخه مننه کړې چې دغه مرستې یې برابرې کړې دي.

د بخښنې نړیوال سازمان وايي، طالبان د هغه څه په اړه چې بشري جنایت بلل کېږي، مسوول وګڼل شي.

په هغه راپور کې چې نن د مې ۳۰مه د دې سازمان له‌خوا خپور شوی په‌کې راغلي، اوسمهال په افغانستان کې ښځې په کاري، ټولنیزو او زده‌کړو برخو کې له محدودیتونو سره مخامخ دي.

په راپور کې راغلي، ښځې نه پرېښودل کېږي چې د خپلو دې حقونو لپاره سوله‌ییز لاریونونه وکړي.

راپور کې د طالبانو له‌خوا پر ښځو د حجاب پر مسئله هم نیوکه شوې ده.

تر اوسه طالب چارواکو د بخښنې نړیوال سازمان د دې راپور په اړه تبصره نه‌ده کړې.

په تېرو څه باندې ۲۱ میاشتو کې چې طالبان په افغانستان کې په واک کې دي، د ښځو پر کار او زده‌کړو سربېره ښځو ته اجازه نه‌ده ورکړې چې خپل ټولنیز فعالیتونه ترسره کړي.

د بشري حقونو د څار سازمان د ښځو د حقونو د چارو مرستیاله هیدربار ويلي، د طالبانو ژمنې ارزښت نه‌لري.

هیدربار د ناروې د کډوالو د شورا د مشر یان ایګلند وروستیو څرګندونو ته په اشاره چې ویلي یې دي، د طالبانو چارواکو چې ده ورسره په وروستي سفر کې په کندهار او کابل کې لیدلي، ډاډ یې ورکړی چې د ښځو د کار او زده‌‌کړې لپاره به ملي تګلاره ډېر ژر نهایي شي، وایي، د طالبانو ژمنې ارزښت نه‌لري.

هیدربار نن دوشنبې په یوه ټویټ کې ویلي، دا هیله‌منه ده چې طالبان دا کار وکړي، خو زیاتوي په تېر څه باندې یو نیم کال کې دوی ژمنې کړي چې نجونې به پرېږدي چې بېرته ښوونځیو ته لاړې شي، خو په دې برخه کې تر اوسه هېڅ پرمختګ نه لیدل کېږي، بلکې لا پر دوی محدودیتونه زیات شوي دي.

هیدربار وایي، طالبانو د ۱۹۹۶ او ۲۰۰۱ کلونو ترمنځ د خپلې لومړنۍ واکمنۍ په موده کې هم ورته ژمنې کړې وې چې عملې نه‌شوې.

د ۲۰۲۱ کال له دوبي راهیسې چې طالبان بیا پر افغانستان واکمن شوي، له شپږم ټولګي پورته نجونې یې ښوونځیو ته له تلو او نجونې او ښځې یې هم له پوهنتوني زده‌کړو منع کړي دي.

د ملګرو ملتونو د خوړو او کرنې ادارې په لغمان ولایت کې څه باندې دوه زره مېرمنو ته د کورنیو باغچو توکي برابر کړي دي.

دغې ادارې نن دوشنبه پر خپله ټویټرپاڼه لیکلي، دا ۲۰۵۸ هغه مېرمنې دي چې د خپلو کورنیو سرپرستي ورله غاړې ده.

دوی د دغه ګام هدف د غذایي خوندیتوب پیاوړتیا بللې ده او په خبره یې مالي مرسته یې د اسیا د پراختیا بانک ورکړې ده.

تر دې وړاندې ملګرو ملتونو ویلي چې په روان ۲۰۲۳م کال کې څه باندې ۲۸ میلیونه افغانان بشري مرستو ته اړتیا لري.

په بدخشان کې د طالبانو سیمه‌ییز چارواکي د یوې ځوانې نجلۍ د ځان‌وژلو خبر ورکوي.

د دې ولایت د اطلاعاتو او فرهنګ رییس معزالدین احمدي ویلي چې د فیض‌اباد د شورابک د سیمې دغې اوسېدونکې چې د کوکچې سیند ته ځان غورځولی و، خلکو یې مړی پرون یکشنبې راوایست.

نوموړی د عیني شاهدانو په حواله وایي چې دغې ځوانې نجلۍ کورنۍ ستونزې درلودې.

په دې اړه نور جزییات نه‌دي ورکړل شوي، خو د کورني تاوتریخوالي ترڅنګ پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته چې پر ښځو او نجونو یې د کار او زده‌کړو په برخو کې سخت محدودیتونه لګولي، دغه وضعیت په تېره ډېرې ځوانې نجونې له روانې پلوه اغېزمنې کړې دي.

په تخار کې د طالبانو امنیتي چارواکي وايي، په دې ولایت کې یوې ښځې ځان وژنه کړې او یوه بله وژل شوې ده.

د تخار د امنیه قوماندانۍ ویاند عبدالمبین ساپي نن رسنیو ته وویل، د ینګي قلعه ولسوالۍ په کفترعلي کلي کې یوې ۲۳ کلنې ښځې د کورنیو لانجو له کبله مرګ موش خوړلی او ځان وژنه یې کړې.

ساپي همدا راز وویل، بېګا په مرکز تالقان کې په یوه بله پېښه کې یوه ښځه په خپل کور کې د ناپېژاندو کسانو له خوا وژل شوې ده.

د ساپي په وینا، د دواړو پېښو په اړه څېړنې پیل شوې دي.

په افغانستان کې د ښځو پر وړاندې د تاوتریخوالي پېښې پخوانۍ سابقه لري، خو په وروستیو کلونو کې زیاتوالی په کې راغلی.