په افغانستان کې د بیارغونې پر چارو د امریکا د څارنې اداره یا سیګار وایي، د افغانستان د بیارغونې لپاره د څه باندې شلو کلونو هڅو په اوږدو کې د متحدایالتونو دولتي ادارې، د اساسي چمتووالي په برخه کې له یوې دوامدارې تشې سره مخامخې وې، چې دې کار په دوامداره توګه په مناسب وخت کې پر دندو د وړ کسانو د ګومارلو مخه ډب کړې وه.

سیګار دغه ارزونه "د افغانستان له بیارغونې څه درس اخیستل کېدای شي" په اړه په خپل دیارلسم راپور کې، چې پرون جمعه یې خپور کړ، اخیستې.

سیګار وایي، د دغو دوو لسیزو په اوږدو کې د متحدایالاتو د بهرنیو چارو وزارت، د نړیوالې پراختیا ادارې او د متحده ایالاتو د دفاع وزارت لپاره ډېر فرصتونه وو چې د کارونو د ترسره کولو لپاره د دولت جوړونې بنسټونه جوړ کړي.

خو سیاسي مهال‌‌وېش چې د اوږدمهاله فکر مخه یې نیوله، دا ناشونې کړې وه چې دوی په اغېزمن ډول د افغانستان د بیارغونې لپاره پر خپلو ادارو پانګونه وکړي.

د سیګار د راپور له‌‌‌مخې پالیسۍ جوړونکو ګومان کاوه چې کولی شي یوازې د ارادې له لارې بدلون رامنځته کړي او زیاتوي دوی په چټکۍ د یوه داسې ماموریت د بشپړولو لپاره چې په هر مهال کې خورا ستونزمن و، مهال‌‌وېش یا سیاسي فشارونه راوستي و.

د سیګار په خبره تر ټولو ستر ستراتېژیک تصور چې د لنډمهاله ذهنیت پر اساس رامنځته شوی و، ښایي د هغه پرسونل ګومارنه، روزنه، همغږي او ځای پر ځای کول وو چې د هېواد پر بیارغونې یې څارنه کوله.

سیګار وایي، د ۲۰۰۱کال په وروستیو کې چې د بن په کنفرانس کې په افغانستان کې د نوي سیاسي نظام اساس کېښودل شو، تر ړنګېدو پورې یې یعنې د ۲۰۲۱ کال د اګست میاشتې تر پنځلسمې پورې، په‌‌دې هېواد کې د شاوخوا ۸۳۲ زره امریکایي پوځیانو ترڅنګ په زرګونو امریکایي ملکي کارکونکو هم دندې ترسره کړې دي.

د سیګار په خبره ډېری دغو پوځیانو او کارکونکو د افغانستان د بیارغونې، د دې هېواد د امنیتي ځواکونو د روزنې، ملکي ادارو د جوړولو، اقتصاد او مدني ټولنې پر هڅو د ۱۴۵ ميلیارډ ډالرو لګښتونو په هڅو کې برخه اخیستې وه.

د افغان ښځو، نجونو او بشري حقونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې د ژولیا پارسي او نیلا ابراهیمي له لوري د نړیوالو جایزو د اخیستلو هرکلی وکړ.

رینا امیري پرون په خپله ایکس‌پاڼه (پخواني ټویټر) کې ولیکل چې، د ټولو ننګونو سربېره افغان ښځې اجازه نه ورکوي چې هیلې یې مړاوې شي.

اغلې امیري زیاتوي، کومه مړانه چې دغو دوو مېرمنو ترسره کړې ده دا د افغان ښځو او نجونو د عزم او ارادې څرګندونه کوي.

د ښځو د حقونو فعالې ژولیا پارسي تېره اوونۍ د بشري حقونو د مدافعینو لپاره د "مارتین انالز" کلنۍ جایزه ترلاسه کړه او اوولس کلنه نیلا ابراهیمي د افغان نجونو د غږ د پياوړي کولو په خاطر ۲۰۲۴کال د ماشومانو د سولې د نړیوالې جایزې وړ وپېژندل شوه.

دغه لایحه د کانګرس د یوه استازي له‌‌‌خوا ولسي جرګې ته وړاندې شوې وه چې، درې سوه څلور دېرش موافقې رایي ورکړل شوې.

د "د متحدینو د محافظت" د لایحې تصویب د هغو کسانو د ساتنې لپاره د متحدایالاتو د حکومت ژمنې په ګوته کوي چې، په افغانستان کې د امریکا د شل کلن ماموریت په ترڅ کې د امریکایي ځواکونو تر څنګ خدمت کوي.

تر دې مخکې امریکا په ۲۰۲۱ کال کې خپل یوشمېر متحدین په امریکا کې ځای په ځای کړي و، خو یوشمېر دغه متحدین په افغانستان کې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې او یا هم په ګاونډیو هېوادونو کې ژوند کوي.

د امریکا د متحدایالتونو نړیوالې انکشافي ادارې (یو‌ایس‌ای‌‌آی‌ډي) ژمنه کړې چې، یوشمېر افغان بزګرانو ته به د اقلیمي بدلون په ارتباط روزنه ورکړي.

یو‌ایس‌‌ای‌آی‌ډي پرون په خپله ایکس‌پاڼه (پخواني ټویټر) کې ولیکل چې، افغانستان په نړۍ کې د اقلیم له اغېزو څخه تر ټولو ډېر زیان‌ منونکی هېواد دی.

یو‌ایس‌‌ای‌آی‌ډي لیکي، چې دا ادارې به په لنډ راتلونکي کې دوه سوه افغان بزګران داسې وروزي چې له اقلیمي بدلون سره سم ځانونه او خپل فصلونه اعیار کړي.

د ملګروملتونو په وینا افغانستان د نړۍ په هغو لسو هېوادونو کې شامل دی چې، د اقلیم د بدلون له سختو اغېزو سره مخامخ دی.

د طالبانو د حکومت د کورنیو چارو وزارت ویاند عبدالمتین قانع تایید کړه چې، تېره شپه د بغلان په نهرین ولسوالۍ کې پر یوه زیارت په برید کې لږ تر لږه لس کسان وژل شوي دي.

د فرانس‌پرس خبري اژانس د راپور له‌‌مخې ښاغلي قانع ویلي چې، یوه وسله‌‌وال کس په دغه زیارت کې د جمعې شپې د مراسمو پر عبادت کونکو ډزې کړي دي.

د رسنیو د راپورونو له‌‌مخې دا برید تېره شپه د نهرین په زاړه ښار کې د سید پاچاآغا چې په سید پاچاجان زیارت هم مشهور دی، هغه مهال شوی چې د صوفې طریقې زیارت کونکي د جمعې شپې لپاره په‌کې راټول شوي و او عبادت یې کاوه.

د سیمې اوسېدونکو هم ازادي راډیو ته د دغه برید پخلۍ کړی او ویلي یې دي چې، اکثره قربانیان د سیمې اوسېدونکي و.

ترا وسه چا یا کومې ډلې د دغه برید مسوولیت نه‌دی اخیستی، خو له‌‌دې مخکې تر ډېره د دا ډول بریدونو مسوولیت د اسلامي دولت ډلې یا داعش د خراسان څانګې منلی دی.

د مالیزیا د پوهنې وزارت دغه هېواد ته د طالبانو د یوه پلاوي د سفر او هلته د لیدنو کتنو دفاع وکړه.

دغه وزارت پرون په یوه اعلامیه کې ویلي، د طالبانو په مشرۍ له ورغلي پلاوي سره د خبرو د کوربه‌توب دفاع کوي او دا یې د مالیزیا له پالیسۍ سره مطابق عمل بللی چې هدف یې له افغانستان سره مرسته ده.

د مالیزیا د پوهنې وزارت په خپله اعلامیه کې ویلي چې د روغتیايي څارنې او بشري مرستو په برخه کې د مالیزیا حکومت له افغانستان سره همکارۍ ته تیار دی.

تر دې مخکې د مالیزیا د ډیموکراتیک اقدام د ګوند مشر لیم ګوان انګ، چې د پارلمان غړی هم دی، د طالبانو له پلاوي سره د مالیزیا د پوهنې وزیر پر کتنې انتقاد کړی و او په دې اړه یې د وضاحت غوښتنه کړې وه.

د طالبانو د پوهنې وزارت د دفتر عمومي رییس شهاب‌الدین ثابت په مشرۍ د طالبانو یو پلاوی په مالیزیا کې د هغه هېواد له چارواکو سره کتلي دي.

په همدې حال کې د افغانستان ملي راډیو تلوېزیون چې د طالبانو په کنټرول کې دی، پرون خبر ورکړی چې د طالبانو د ارشاد، حج او اوقافو وزارت سرپرست شېخ نور محمد ثاقب په مالیزیا هېواد کې د طالبانو تر ولکې لاندې "د سفارت له سرپرست مولوي نقیب‌الله احمدي سره په کتنه کې د افغانستان او مالیزیا ترمنځ د اسلامي ارزښتونو پر بنسټ د دوستانه اړیکو د اړتیا یادونه کړې ده."

پر تورخم دروازه د سوداګریزو کاروانونو او عامو خلکو د تګ راتګ په وړاندې پر پرتو ستونزو خبرې شوي دي.

د طالبانو تر کنټرول لاندې باختر خبري اژانس پرون راپور ورکړی چې دغه خبرې په تورخم کې د طالبانو او د پاکستان د کمیساریو د مسوولانو ترمنځ وشوې.

که څه هم په خبر کې ویل شوي چې دواړو لوریو په دې برخه کې د پرتو ستونزو پر حل خبرې وکړې، خو نور تفصیلات نه دي ورکړل شوي.

له کلونو راهیسې د افغان سوداګرو د مالونو او د عامو خلکو د تګ راتګ په وړاندې پر تورخم او نورو دروازو د پاکستان له لوري ستونزې پېښېږي.

افغان سوداګر وايي، د افغانستان د مېوو په موسم کې پاکستان په یوه او بله پلمه دغه دروازې تړي چې له کبله یې افغان سوداګرو او باغ لرونکو ته درانه مالي زیانونه اوړي.

د افغانستان کرکټ بورډ وايي، د افغانستان د کرکټ د ۱۹ کلنو لوبډله په روانو درې اړخیزو سیالیو کې پایلوبې ته لار موندلې ده.

په متحده عرب اماراتو کې دغه درې اړخیزې پنځوس اووره یا یو ورځنۍ سیالۍ د کوربه هېواد اماراتو، افغانستان او پاکستان ترمنځ روانه ده.

د کرکټ بورډ ویاند سید نسیم سادات پرون له ازادۍ راډیو سره په خبرو کې وویل: "افغان لوبډله به په پایلوبه کې وي. تر پایلوبې مخکې مو یوه لوبه د یکشنبې په ورځ له اماراتو سره ده. مهالوېش داسې جوړ شوی و چې هره له لوبډله به له بلې هغې سره دوه-دوه وارې لوبې کوي. د لومړي پړاو وروستۍ لوبه د یکشنبې په ورځ ده. انشاالله موږ له وړاندې پایلوبې ته لار موندلې ده، ځکه موږ په تېرو درېیو سیالیو کې دوې ګټلې دي."

افغانستان له پاکستان او متحده اماراتو یوه یوه لوبه ګټلې، خو خپله وروستۍ لوبه یې پاکستان ته بایللې ده.

پایلوبه د راروانې سې شنبې په ورځ کېږي.

کرکټ بورډ وايي، دغه درې اړخیزې سیالۍ د ۱۹ کلنو ځوانانو د اسیا جام سیالیو د چمتووالي په موخه کېږي.

د اسیا جام سیالۍ د نومبر په ۲۹مه نېټه پیلېږي.

د افغانستان د خبریالانو سازمان نن پنجشنبې د تلوېزیون د نړیوالې ورځې په مناسبت په یوه خبرپاڼه کې ویلي چې که د افغانستان د رسنیو ملاتړ ونه شي، په دې هېواد کې د بیان د ازادۍ راتلونکې له جدي خظر سره مخامخېږي.

دې سازمان ویلي چې په تېرو درېیو کلونو کې د افغانستان تصویري رسنۍ له پر له‌پسې او پراخو محدودیتونو سره مخامخ دي.

د افغانستان د خبریالانو د سازمان په وینا، د افغانستان ګڼ تلوېزیوني چاینلونه د خپل فعالیت بس کولو یا د خپلو خپرونو د محتوا بدلولو ته اړ ایستل شوې دي.

د نومبر ۲۱مه په دې خاطر د تلوېزیون نړیواله ورځ نومول شوې چې د کلتور، معلوماتو او زده‌کړو په پراختیا کې د تلوېزیونونو پر رول ټینګار وشي.

په افغانستان کې د ملګروملتونو د پراختیایي ادارې (UNDP) استازی سټیفن رودریکز، له نړیوالې ټولنې وغوښتل چې د افغان ښځو او نجونو پر ستونزو تمرکز وکړي.

رودریکز پرون (چهارشنبه، د نوامبر په ۲۰مه) له جاپاني رسنۍ (NHK) سره په مرکه کې د طالبانو د وروستي فرمان په اړه خبرداری ورکړ چې، ښځې په عامه ځایونو کې مخ پټولو ته اړ باسي.

هغه وویل، دا "ځپنې" ممکن لا پسې شدیدې شي.

ده دا پرله‌‌‌پسې محدودیتونه له افغان ټولنې څخه د ښځو د سیستماتیک حذف یوه برخه وبلله.

سټیفون رودریکز زیاته کړه، په‌‌‌داسې حال کې چې نړیواله ټولنه د اوکراین او منځني ختیځ د بحرانونو پر موضوعاتو تمرکز کوي، افغانستان ته د مرستو کچه له ۲۰۲۱ کال راهیسې خورا کمه شوې ده.

په ۲۰۲۱ کال کې، طالبانو د افغانستان د واک له تر لاسه کولو وروسته نجونې له شپږم ټولګي څخه پورته له زده‌‌کړو څخه منع کړې.

ورپسې، افغان ښځې او نجونې پوهنتونونو ته له تګ څخه منع شوې.

سربېره پر دې، په ډېرو دولتي ادارو او ټولو نادولتي مؤسسو کې د ښځو پر کار بندیز ولګول شو.

ښځې ښځینه حمامونو، پارکونو او تفریحي ځایونو ته له تګ او له شرعي محرَم پرته له اوږدو سفرونو منع شوې، چې دا ټول د طالبانو له‌‌‌‌خوا د ښځو او نجونو د بشري حقونو د سرغړونو بېلګې ګڼل کېږي.